|
1. Anno urbis conditae septingentesimo vicesimo secundo,
ab exactis vero regibus quadringentesimo octogesimoque, mos Romae repetitus uni
prorsus parendi, pro rege imperatori vel sanctiori nomine Augusto appellato. Octavianus
igitur, patre Octavio senatore genitus, maternum genus ab Aenea per Iuliam
familiam sortitus, adoptione vero Gai Caesaris maioris avunculi Gaius Caesar
dictus, deinde ob victoriam Augustus cognommatus est. Iste in imperio positus
tribuniciam potestatem per se exercuit. Regionem Aegypti inundatione Nili
accessu difficilem inviamque paludibus in provinciae formam redegit. Quam ut
annonae urbis copiosam efficeret, fossas incuria vetustatis limo clausas labore
militum patefecit. Huius tempore ex Aegypto urbi annua ducenties centena milia
frumenti inferebantur. Iste Cantabros et Aquitanos, Rhaetos, Vindelicos,
Dalmatas provinciarum numero populo Romano coniunxit. Suevos Cattosque delevit,
Sigambros in Galliam transtulit. Pannonios stipendiarios adiecit. Getarum populos
Basternasque lacessitos bellis ad concordiam compulit. Huic Persae obsides
obtulerunt creandique reges arbitrium permiserunt. Ad hunc Indi, Scythae,
Garamantes, Aethiopes legatos cum donis miserunt. Adeo denique turbas bella
simultates execratus est, ut nisi iustis de causis numquam genti cuiquam bellum
indixerit. Iactantisque esse ingenii et levissimi dicebat ardore triumphandi et
ob lauream coronam, id eat folia infructuosa, in discrimen per incertos eventus
certaminum securitatem civium praecipitare; neque imperatori bono quicquam
minus quam temeritatem congruere: satis celeriter fieri, quicquid commode
gereretur, armaque, nisi maioris emolumenti spe, nequaquam movenda esse, ne
compendio tenui, iactura gravi, petita victoria similis sit hamo aureo
piscantibus, cuius abrupti amissique detrimentum nullo capturae lucro pensari
potest. Huius tempore trans Rhenum vastatus est Romanus exercitus atque tribuni
et propraetor. Quod in tantum accidisse perdoluit, ut cerebri valide incursu
parietem pulsaret, veste capilloque ac reliquis lugentium indiciis deformis. Avunculi
quoque inventum vehementer arguebat, qui milites commilitones novo blandoque
more appellans, dum affectat carior fieri, auctoritatem principis emolliverat. Denique
erga cives clementissime versatus est. In
amicos fidus extitit. Quorum praecipui erant ob taciturnitatem Maecenas, ob
patientiam laboris modestiamque Agrippa. Diligebat praeterea Virgilium. Rarus
quidem ad recipiendas amicitias, ad retinendas constantissimus. Liberalibus
studiis, praesertim eloquentiae, in tantum incumbens, ut nullus ne in procinctu
quidem laberetur dies, quin legeret scriberet declamaret. Leges alias novas
alias correctas protulit suo nomine. Auxit ornavitque Romam aedificiis multis,
isto glorians dicto: "Urbem latericiam repperi, relinquo marmoream." Fuit
mitis gratus civilis animi et lepidi, corpore toto pulcher, sed oculis magis.
Quorum acies clarissimorum siderum modo vibrans libenter accipiebat cedi ab
intendentibus tamquam solis radiis aspectu suo. A cuius facie dum quidam miles
oculos averteret et interrogaretur ab eo, cur ita faceret, respondit:
"Quia fulmen oculorum tuorum ferre non possum". Nec tamen vir tantus vitiis
caruit. Fuit enim panlulum impatiens, leniter iracundus, occulte invidus, palam
factiosus; porro autem dominandi supra quam aestimari potest, cupidissimus,
studiosus aleae lusor. Cumque esset cibi ac vini multum, aliquatenus vero somni
abstinens, serviebat tamen libidini usque ad probrum vulgaria famae. Nam inter
duodecim catamitos totidemque puellas accubare solitus erat. Abiecta quoque
uxore Scribonia amore alienae coniugis possessus Liviam quasi marito concedente
sibi coniunxit. Cuius Liviae iam erant filii Tiberius et Drusus. Cumque esset
luxuriae serviens, erat tamen eiusdem vitii severissimus ultor, more hominum,
qui in ulciscendis vitiis, quibus ipsi vehementer indulgent, acres sunt. Nam
poetam Ovidium, qui et Naso, pro eo, quod tres libellos amatoriae artis
conscripsit, exilio damnavit. Quodque est
laeti animi vel amoeni, oblectabatur omni genere spectaculorum, praecipue
ferarum incognito specie et infinite numero. Annos septem et septuaginta
ingressus Nolae morbo interiit. Quamquam alii scribant dolo Liviae exstinctum
metuentis, ne, quia privignae filium Agrippam, quem odio novercali in insulam
relegaverat, reduci compererat, eo summam rerum adepto poenas daret. Igitur
mortuum seu necatum multis novisque honoribus senatus censuit decorandum. Nam
praeter id, quod antea Patrem patriae dixerat, templa tam Romae quam per urbes
celeberrimas ei consecravit, cunctis vulgo iactantibus: "Utinam aut non
nasceretur aut non moreretur!" Alterum
pessimi incepti, exitus praeclari alterum. Nam et in adipiscendo principatu
oppressor libertatis est habitus et in gerendo cives sic amavit, ut tridui
frumento in horreis quondam viso statuisset veneno mori, si e provinciis
classes interea non venirent. Quibus advectis felicitati eius salus patriae est
attributa. Imperavit annos quinquaginta
et sex, duodecim cum Antonio, quadraginta vero et quattuor solus. Qui certe
nunquam aut reipublicae ad se potentiam traxisset aut tamdiu ea potiretur, nisi
magnis naturae et studiorum bonis abundasset.
2. Claudius
Tiberius, Liviae filius, Caesaris Octaviani privignua, imperavit annos viginti
tres. Iste, quia Claudius Tiberius Nero dicebatur, eleganter a iocularibus
Caldius Biberius Mero ob vinolentiam nominatus est. Satis prudens in annis satisque
fortunatus ante sumptum imperium sub Augusto fuit, ut non immerito reipublicae
dominatus ei committeretur. Inerat ei scientia litterarum multa. Eloquio
clarior, sed ingenio pessimo truci avaro insidioso, simulans ea se velle quae
nollet; his quasi infensus, quibus consultum cupiebat, his vero, quos oderat,
quasi benivolus apparens. Repentinis responsionibus aut consiliis melior quam
meditatis. Denique delatum a patribus principatum (quod quidem astu fecerat)
ficte abnuere, quid singuli dicerent vel sentirent, atrociter explorans: quae
res bonos quosque pessumdedit. Aestimantes enim ex animo eum longa oratione
imperialis molestiae magnitudinem declinare, cum sententias ad eius voluntatem
promunt, incidere exitia postrema. Iste Cappadocas in provinciam remoto
Archelao rege eorum redegit. Gaetulorum latrocinia repressit. Marobodum,
Suevorum regem, callide circumvenit. Cum immani furore insontes noxios, suos
pariter externosque puniret, resolutis militiae artibus Armenia per Parthos,
Moesia a Dacis, Pannonia a Sarmatis, Gallia a finitimis gentibus direptae snnt.
Ipse post
octogesimum octavum annum et mensem quartum insidiis Caligulae exstinctus est.
3. Caligula
imperavit annos quattuor. Iste filius fuit Germanici, et quia natus in exercitu
fuerat, cognomentum calciamenti militaris (id est caligula) sortitus est. Ante
principatum omnibus carus acceptusque fuit, in principatu vero talis, ut non
inmerito vulgaretur atrociorem illo dominum non fuisse. Denique tres sorores
suas stupro maculavit. Incedebat habitu deorum suorum; Iovem ob incestum, e
choro autem Bacchanali Liberum se asserebat. De quo nescio an decuerit memoriae
prodi, nisi forte quia iuvat de principibus nosse omnia, ut improbi saltem
famae metu talia declinent. In palatio
matronas nobiles publicae libidini subiecit. Primus diademate imposito dominum
se iussit appellari. In spatio trium milium, quod in sinu Puteolano inter moles
iacet, duplici ordine naves contexens, arenae aggestu ad terrae speciem viam
solidatam, phalerato equo insignisque aenea corona, quasi triumphans indutus
aureo paludamento, curru biiugo decucurrit. Dehinc a militibus confossus
interiit.
|