LX. De cive et equite

Civis, eques sub rege vigent. hic prelia regis,
Hic dispensat opes. hic vir et ille senex.
Invidie perflata genis innata doloris
Flammis fax iuvenem torret honore senis.
Regis in aure truces figit de cive susurras.
Est tibi non pastor, sed lupus ille senex.
Ditant furta senem, crevit sua copia furtis,
Est sua de censu gaza recisa tuo.
Firmabo mea verba manu, sua furta fateri
Hunc faciam. bello iudice verus ero.
Cum moveant obiecta senem, plus debilis etas
Hunc movet et senii crimine visus hebes.
Parcunt iura seni, si pro sene pugnat amicus
Cui nullius odor fenoris arma probat.
Mendicat pugilem, sed abest qui pugnet amicus.
Nam refugit viso turbine falsus amor.
Dum fortuna tonat, fugitivos terret amicos,
Et quis amet, quis non, sola procella docet.
Cena trahit civem, differt nox una duellum,
Sollicitat mentem iusta querela senis:
Quos meritis emi, multos michi fecit amicos
Longa dies, cunctos abstulit hora brevis.
De tot amicorum populo non restitit unus,
Quamque dedi multis, nemo repensat opem.
Rebar pace frui, mea paci congruit etas.
Sed mea turbavit gaudia livor edax.
Hosti multa meo palmam pepigere. tepesco,
Ille calet. careo viribus, ille viget.
Arma parum novi, se totum prebuit armis.
Est michi visus hebes, visus acutus ei.
Nil michi prebet opem nisi iuste gracia cause.
De fragili queritur preside causa potens.
Corporis eclipsim timet alti copia cordis,
Nam fragili peccat mens animosa manu.
Si turpes nitide mendax infamia vite
Infigit maculas, quid nituisse iuvat?
Desperat lugetque senex. hunc lenit arator,
Qui senis arva novat, annua lucra ferens.
Me stimulat pietas pro te perferre duellum,
Est michi pro domino dextra parata meo.
Ecce dies oritur, locus est tempusque duello.
Stant pugiles. inhiant mente manuque sibi.
Est equiti fedum, quod stet, quod pugnat, arator,
Seque putat victum, ni cito vincat eum.
Nil de se retinet virtus oblita futuri,
Dextera corporeas prodiga fundit opes.
Ictus ipse suos steriles expendit in usus,
Et feriens hostem se magis ipse ferit.
Sed proprie virtutis opes abscondit arator,
Dum locus expense detur et hora sue.
Aut motu fallit aut armis temperat ictus,
Predicitque minas frontis utrumque iubar.
Dormitans vigilat et cessans cogitat ictus,
Et metuens audet dextra notatque locum.
Hec mora non artis racio, sed culpa timoris
Creditur. arte fruens esse videtur inhers.
Gaudet eques vicisse putans, spernitque bubulcum,
Sudoremque suum tergit ab ore suo.
Ecce moram nescit, equitem speculata morantem
In cubiti nodum rustica clava ferit.
Huius plaga loci tocius corporis aufert
Robur. cedit eques seque cadente sedet.
O nova simplicitas! sedet ipse vocatque sedentem,
Et nisi surgat eques, surgere velle negat.
Surge, bubulcus ait. Cui miles: Surgere nolo.
Alter ait: Sedeas, meque sedere licet.
Turba stupet. Prefectus adest, equitique moranti
Imperat, ut surgat aut superatus eat.
Heret eques. Prefectus ait: Te vicit arator.
Pugna cadit. Regi panditur ordo rei.
Rex ait: Incisum nodo, prefecte, duellum,
Dedecus explanet ille vel ille suum.
Pugna redit, milesque sedet velut ante sedebat.
Surge, bubulcus ait. Non volo, reddit eques.
Cultor ait: Dum stare negas, ego stare negabo.
Surgere si temptas, surgere promptus ero.
Ambo sedent, ridet populus, presesque bubulco
Intonat: Aut pugnes aut fuge. tempus abit.
Cultor ait: Surgat. caderet, si surgere vellet.
Percute, preses ait, percute, surget eques.
Te decet aut illum victi sibi ponere nomen.
Hoc michi non ponam nomen, arator ait.
Surgo, surge, miser! nam turpe ferire sedentem
Est michi, sitque tibi turpe sedendo mori.
Sic ait et timidum mulcet. rogat ille furentem:
Parce precor. vincor. supplico. victor abi.
Leta novat fortuna senem. senis unicus heres
Scribitur et dignas intrat arator opes.
Ius superat vires, sors aspera monstrat amicum.
Plus confert odio gracia, fraude fides.
Fine fruor versu gemino quod cogitat omnis
Fabula declarat datque quod intus habet.