|
31. Genus
et formam definiunt hoc modo: Genus est notio ad pluris differentias pertinens;
forma est notio cuius differentia ad caput generis et quasi fontem referri
potest. Notionem appello quod Graeci tum annoian tum prolêcin. Ea est insita et
ante percepta cuiusque cognitio enodationis indigens. Formae sunt igitur eae in
quas genus sine ullius praetermissione dividitur; ut si quis ius in legem, morem,
aequitatem dividat. Formas qui putat
idem esse quod partis, confundit artem et similitudine quadam conturbatus non
satis acute quae sunt secernenda distinguit.
32. Saepe etiam
definiunt et oratores et poetae per translationem verbi ex similitudine cum
aliqua suavitate. Sed ego a vestris exemplis nisi necessario non
recedam. Solebat igitur Aquilius collega et familiaris meus, cum de litoribus
ageretur, quae omnia publica esse vultis, quaerentibus eis quos ad id
pertinebat, quid esset litus, ita definire, qua fluctus eluderet; hoc est,
quasi qui adulescentiam florem aetatis, senectutem occasum vitae velit
definire; translatione enim utens discedebat a verbis propriis rerum ac suis.
Quod ad definitiones attinet, hactenus; reliqua videamus.
33.
Partitione tum sic utendum est, nullam ut partem relinquas; ut, si partiri
velis tutelas, inscienter facias, si ullam praetermittas. At si stipulationum
aut iudiciorum formulas partiare, non est vitiosum in re infinita
praetermittere aliquid. Quod idem in divisione vitiosum est. Formarum enim
certus est numerus quae cuique generi subiciantur; partium distributio saepe
est infinitior, tamquam rivorum a fonte diductio.
34. Itaque
in oratoriis artibus quaestionis genere proposito, quot eius formae sint,
subiungitur absolute. At cum de
ornamentis verborum sententiarumve praecipitur, quae vocant non fit idem. Res
est enim infinitior; ut ex hoc quoque intellegatur quid velimus inter
partitionem et divisionem interesse. Quamquam enim vocabula prope idem valere videbantur,
tamen quia res differebant, nomina rerum distare voluerunt.
35. Multa
etiam ex notatione sumuntur. Ea est autem, cum ex vi nominis argumentum
elicitur; quam Graeci etumologian appellant, id est verbum ex verbo
veriloquium; nos autem novitatem verbi non satis apti fugientes genus hoc
notationem appellamus, quia sunt verba rerum notae. Itaque hoc quidem Aristoteles sumbolon appellat,
quod Latine est nota. Sed cum intellegitur quid significetur, minus laborandum
est de nomine.
36. Multa igitur in
disputando notatione eliciuntur ex verbo, ut cum quaeritur postliminium quid
sit--non dico quae sint postlimini; nam id caderet in divisionem, quae talis
est: Postliminio redeunt haec: homo, navis, mulus clitellarius, equus, equa
quae frenos recipere solet--; sed cum ipsius postlimini vis quaeritur et verbum
ipsum notatur; in quo Servius noster, ut opinor, nihil putat esse notandum nisi
post, et liminium illud productionem esse verbi vult, ut in finitimo, legitimo,
aeditimo non plus inesse timum quam in meditullio tullium;
37. Scaevola autem P. F.
iunctum putat esse verbum, ut sit in eo et post et limen; ut, quae a nobis
alienata, cum ad hostem pervenerint, ex suo tamquam limine exierint, hinc ea
cum redierint post ad idem limen, postliminio redisse videantur. Quo
genere etiam Mancini causa defendi potest, postliminio redisse; deditum non
esse, quoniam non sit receptus; nam neque deditionem neque donationem sine
acceptione intellegi posse.
|