|
65. Toto igitur loco
causarum explicato, ex earum differentia in magnis quidem causis vel oratorum
vel philosophorum magna argumentorum suppetit copia; in vestris autem si non
uberior, at fortasse subtilior. Privata enim iudicia maximarum quidem rerum in
iuris consultorum mihi videntur esse prudentia. Nam et adsunt multum et
adhibentur in consilia et patronis diligentibus ad eorum prudentiam confugientibus
hastas ministrant.
66. In omnibus igitur
eis iudiciis, in quibus ex fide bona est additum, ubi vero etiam ut inter bonos
bene agier oportet, in primisque in arbitrio rei uxoriae, in quo est quod eius
aequius melius, parati eis esse debent. Illi dolum malum, illi fidem bonam,
illi aequum bonum, illi quid socium socio, quid eum qui negotia aliena curasset
ei cuius ea negotia fuissent, quid eum qui mandasset, eumve cui mandatum esset,
alterum alteri praestare oporteret, quid virum uxori, quid uxorem viro
tradiderunt. Licebit igitur diligenter argumentorum cognitis locis non modo
oratoribus et philosophis, sed iuris etiam peritis copiose de consultationibus
suis disputare.
67. Coniunctus huic
causarum loco ille locus est qui efficitur ex causis. Ut enim causa quid sit
effectum indicat, sic quod effectum est quae fuerit causa demonstrat. Hic locus
suppeditare solet oratoribus et poetis, saepe etiam philosophis, sed eis qui
ornate et copiose loqui possunt, mirabilem copiam dicendi, cum denuntiant quid
ex quaque re sit futurum. Causarum enim cognitio cognitionem eventorum
facit.
68. Reliquus est
comparationis locus, cuius genus et exemplum supra positum est ut ceterorum;
nunc explicanda tractatio est. Comparantur igitur ea quae aut maiora aut minora
aut paria dicuntur; in quibus spectantur haec: numerus, species, vis, quaedam
etiam ad res aliquas affectio.
|