|
82b. Coniecturae
ratio in quattuor partes distributa est, quarum una est cum quaeritur sitne
aliquid; altera unde ortum sit; tertia quae id causa effecerit; quarta in qua
de commutatione rei quaeritur. Sitne sic: ecquidnam sit honestum, ecquid
aequum re vera; an haec tantum in opinione sint. Unde autem sit ortum: ut cum
quaeritur, natura an doctrina possit effici virtus. Causa autem efficiens sic
quaeritur, quibus rebus eloquentia efficiatur. De commutatione sic: possitne
eloquentia commutatione aliqua converti in infantiam.
83. Cum autem quid
sit quaeritur, notio explicanda est et proprietas et divisio et partitio. Haec
enim sunt definitioni attributa; additur etiam descriptio, quam karaktêra
Graeci vocant. Notio sic quaeritur:
sitne id aequum quod ei qui plus potest utile est. Proprietas sic: in hominemne
solum cadat an etiam in beluas aegritudo. Divisio et eodem pacto partitio sic:
triane genera bonorum sint. Descriptio, qualis sit avarus, qualis assentator
ceteraque eiusdem generis, in quibus et natura et vita describitur.
84. Cum autem quaeritur
quale quid sit, aut simpliciter quaeritur aut comparate; simpliciter:
Expetendane sit gloria; comparate: Praeponendane sit divitiis gloria. Simplicium
tria genera sunt: de expetendo fugiendoque, de aequo et iniquo, de honesto et
turpi. Comparationum autem duo: unum de eodem et alio, alterum de maiore et
minore. De expetendo et fugiendo huius modi: Si expetendae divitiae, si
fugienda paupertas. De aequo et iniquo: Aequumne sit ulcisci a quocumque
iniuriam acceperis. De honesto et turpi: Honestumne sit pro patria mori?
85. Ex altero autem
genere, quod erat bipertitum, unum est de eodem et alio: Quid intersit inter
amicum et assentatorem, regem et tyrannum; alterum de maiore et minore, ut si
quaeratur eloquentiane pluris sit an iuris civilis scientia. De cognitionis
quaestionibus hactenus.
|