|
86. Actionis reliquae
sunt, quarum duo genera: unum ad officium, alterum ad motum animi vel gignendum
vel sedandum planeve tollendum. Ad officium sic, ut cum quaeritur suscipiendine
sint liberi. Ad movendos animos cohortationes ad defendendam rem publicam, ad
laudem, ad gloriam; quo ex genere sunt querellae, incitationes, miserationesque
flebiles; rursusque oratio tum iracundiam restinguens, tum metum eripiens, tum
exsultantem laetitiam comprimens, tum aegritudinem abstergens. Haec cum in
propositi quaestionibus genera sint, eadem in causas transferuntur.
87. Loci autem qui ad
quasque quaestiones accommodati sint deinceps est videndum. Omnes illi
quidem ad plerasque, sed alii ad alias, ut dixi, aptiores. Ad coniecturam
igitur maxime apta quae ex causis, quae ex effectis, quae ex coniunctis sumi
possunt. Ad definitionem autem pertinet ratio et scientia definiendi. Atque
huic generi finitimum est illud quod appellari de eodem et de altero diximus,
quod genus forma quaedam definitionis est; si enim quaeratur idemne sit
pertinacia et perseverantia, definitionibus iudicandum est.
88. Loci
autem convenient in eius generis quaestionem consequentis, antecedentis,
repugnantis; adiuncti etiam eis qui sumuntur ex causis et effectis. Nam si hanc rem illa sequitur, hanc autem
non sequitur; aut si huic rei illa antecedit, huic non antecedit; aut si huic
rei repugnat, illi non repugnat; aut si huius rei haec, illius alia causa est;
aut si ex alio hoc, ex alio illud effectum est: ex quovis horum id de quo
quaeritur idemne an aliud sit inveniri potest.
89. Ad
tertium genus quaestionis, in quo quale sit quaeritur, in comparationem ea
cadunt quae paulo ante in comparationis loco enumerata sunt. In illud autem
genus in quo de expetendo fugiendoque quaeritur adhibentur ea quae sunt aut
animi aut corporis aut externa vel commoda vel incommoda. Itemque cum de
honesto turpique quaeritur, ad animi bona aut mala omnis oratio dirigenda est.
90. Cum autem de aequo
et iniquo disseritur, aequitatis loci colligentur. Hi cernuntur bipertito, et
natura et instituto. Natura partes habet duas, tributionem sui cuique et
ulciscendi ius. Institutio autem aequitatis tripertita est: una pars
legitima est, altera conveniens, tertia moris vetustate firmata. Atque etiam
aequitas tripertita dicitur esse: una ad superos deos, altera ad manes, tertia
ad homines pertinere. Prima pietas, secunda sanctitas, tertia iustitia aut aequitas
nominatur. De proposito satis multa, deinceps de causa pauciora dicenda sunt.
Pleraque enim sunt ei cum proposito communia.
|