|
1.
Quod post excessum Romuli novello adhuc Romanae
urbis imperio factum pontifices, penes quos scribendae historiae potestas fuit,
in litteras rettulerunt, ut interregnum, dum post bonum principem bonus alius
quaeritur, iniretur, hoc post Aurelianum habito inter senatum exercitumque
Romanum non invido non tristi sed grato religiosoque certamine sex totis mensibus
factum est. multis tamen modis haec ab illo negotio causa separata est. iam
primum enim, cum interregnum initum est post Romulum, interreges tamen facti
sunt totusque ille annus per quinos et quaternos dies sive ternos centum
senatoribus deputatus est, ita ut, qui valerent, interreges essent singuli
dumtaxat. qua re factum est, ut et plus anno interregnum iniretur, ne aliquis
sub aequabili dignitate Romani expers remaneret imperii. huc accedit quod etiam
sub consulibus tribunisque militaribus praeditis imperio consulari, si quando
interregnum initum est, interreges fuerunt, nec umquam ita vacua fuit hoc
nomine Romana res p., ut nullus interrex biduo saltim triduove crearetur. video
mihi posse obici curules magistratus apud maiores nostros quadriennium in re p.
non fuisse, sed erant tribuni plebis cum tribunicia potestate, quae pars maxima
regalis imperii est. tamen non est proditum interreges eo tempore non fuisse,
quin etiam verioribus historicis referentibus declaratum est consules ab
interregibus post creatos, qui haberent reliquorum comitia magistratuum.
2.
Ergo, quod rarum et difficile fuit, senatus populusque {Romanus} perpessus est,
ut imperatorem per sex menses, dum bonus quaeritur, res p. non haberet. quae illa
concordia militum? quanta populo quies? quam gravis senatus auctoritas fuit?
nullus usquam tyrannus emersit, sub iudicio senatus et militum popuIique Romani
totus orbis est temperatus; non illi principem quemquam, ut recte facerent, non
tribuniciam. potestatem formidabant, sed--quod est in vita optimum--se
timebant. Dicenda est tamen causa tam felicium morarum et speciatim in
monumentis publicis inserenda, servanda eadem posteris humani generis stupenda
moderatio, ut discant, qui regna cupiunt, non raptum ire imperia sed mereri:
interfecto fraude Aureliano, ut superiore libro scriptum est, calliditate servi
nequissimi, errore militarium, (ut apud quos quaelibet commenta plurimum
valent, dum modo irati audiunt, plerumque temulenti, certe consiliorum prope
semper expertis,) reversis ad bonam mentem omnibus eisdemque ab exercitu
graviter confutatis, coeptum est quaeri, ecquis fieri deberet ex omnibus
princeps. tunc odio praesentium exercitus, qui creare imperatorem raptim
solebat, ad senatum litteras misit, de quibus priore libro iam dictum est,
petens, ut ex ordine suo principem legerent. verum senatus, sciens lectos a se
principes militibus non placere, rem ad milites rettulit, dumque id saepius
fit, sextus peractus est mensis.
3.
Interest tamen, ut sciatur, quemadmodum Tacitus imperator sit creatus: Die VII.
kal. Octob. cum in curiam Pompilianam ordo amplissimus consedisset, Velius
Cornificius Gordianus consul dixit: 'referemus ad vos, p. c., quod saepe rettulimus:
imperator est deligendus, cum exercitus sine principe recte diutius stare non
possit, simul quia cogit necessitas. nam limitem Transrenanum Germani rupisse
dicuntur, occupasse urbes validas, nobiles, divites et potentes. iam si nihil
de Persicis motibus nuntiatur, cogitate tam leves esse mentes Syrorum, ut
regnare vel feminas cupiant potius quam nostram perpeti sanctimoniam. quid
Africam? quid Illyricum? quid Aegyptum earumque omnium partium exercitus? quo
usque sine principe credimus posse consistere? quare agite, p. c., et principem
dicite. aut accipiet enim exercitus, quem elegeritis, aut, si refutaverit,
alterum faciet.'
4.
post haec cum Tacitus, qui erat primae sententiae consularis, sententiam
incertum quam vellet dicere, omnis senatus adclamavit: 'Tacite Auguste, di te
servent. te diligimus, te principem facimus, tibi curam rei p. orbisque
mandamus. suscipe imperium ex senatus auctoritate, tui loci, tuae vitae, tuae
mentis est, quod mereris. princeps senatus recte Augustus creatur, primae
sententiae vir recte imperator creatur. ecquis melius quam gravis imperat?
ecquis melius quam litteratus imperat? quod bonum faustum salutareque sit, diu
privatus fuisti: scis, quem ad modum debeas imperare, qui alios principes
pertulisti; scis, quem ad modum debeas imperare, qui de aliis principibus
iudicasti.' at ille: 'miror, p. c., vos in locum Aureliani, fortissimi
imperatoris, senem velle principem, facere. en membra, quae iaculari valeant,
quae hastile torquere, quae clipeis intonare, quae ad exemplum docendi militis
frequenter equitare. vix munia senatus implemus, vix sententias, ad quas nos
locus artat, edicimus. videte diligentius, quam aetatem de cubiculo atque umbra
in pruinas aestusque mittatis. ac probaturos senem imperatorem milites
creditis? videte, ne et rei p. non eum, quem velitis, principem detis, et mihi
hoc solum obesse incipiat, quod me unanimiter delegistis.'
|