|
1.
Quod frequenter mihi scribis gratias ago; nam quo uno modo potes te mihi
ostendis. Numquam epistulam tuam accipio
ut non protinus una simus. Si imagines nobis amicorum absentium iucundae sunt,
quae memoriam renovant et desiderium [absentiae] falso atque inani solacio
levant, quanto iucundiores sunt litterae, quae vera amici absentis vestigia,
veras notas afferunt? Nam quod in conspectu dulcissimum est, id amici manus
epistulae impressa praestat, agnoscere.
2.
Audisse te scribis Serapionem philosophum, cum istuc applicuisset: 'solet magno
cursu verba convellere, quae non effundit ima sed premit et urguet; plura enim
veniunt quam quibus vox una sufficiat'. Hoc non probo in philosopho, cuius
pronuntiatio quoque, sicut vita, debet esse composita; nihil autem ordinatum
est quod praecipitatur et properat. Itaque oratio illa apud Homerum concitata
et sine intermissione in morem nivis superveniens oratori data est, lenis et melle
dulcior seni profluit.
3.
Sic itaque habe: [ut] istam vim dicendi rapidam atque abundantem aptiorem esse
circulanti quam agenti rem magnam ac seriam docentique. Aeque stillare illum
nolo quam currere; nec extendat aures nec obruat. Nam illa quoque inopia et
exilitas minus intentum auditorem habet taedio interruptae tarditatis; facilius
tamen insidit quod exspectatur quam quod praetervolat. Venique tradere homines
discipulis praecepta dicuntur: non traditur quod fugit.
4.
Adice nunc quodquae veritati operam dat oratio incomposita esse debet et
simplex: haec popularis nihil habet veri. Movere vult turbam et inconsultas
aures impetu rapere, tractandam se non praebet, aufertur: quomodo autem regere
potest quae regi non potest? Quid quod
haec oratio quae sanandis mentibus adhibetur descendere in nos debet? remedia
non prosunt nisi immorantur.
5.
Multum praeterea habet inanitatis et vani, plus sonat quam valet. Lenienda sunt
quae me exterrent, compescenda quae irritant, discutienda quae fallunt,
inhibenda luxuria, corripienda avaritia: quid horum raptim potest fieri? quis
medicus aegros in transitu curat? Quid quod ne voluptatem quidem ullam habet
talis verborum sine dilectu ruentium strepitus?
6.
Sed ut pleraque quae fieri posse non crederes cognovisse satis est, ita istos
qui verba exercuerunt abunde est semel audisse. Quid enim quis discere, quid
imitari velit? quid de eorum animo iudicet quorum oratio perturbata et immissa
est nec potest reprimi?
7.
Quemadmodum per proclive currentium non ubi visum est gradus sistitur, sed incitato
corporis ponderi servit ac longius quam voluit effertur, sic ista dicendi
celeritas nec in sua potestate est nec satis decora philosophiae, quae ponere
debet verba, non proicere, et pede temptim procedere.
8.
'Quid ergo? non aliquando et insurget? ' Quidni? sed salva dignitate morum,
quam violenta ista et nimia vis exuit. Habeat vires magnas, moderatas tamen;
perennis sit unda, non torrens. Vix oratori permiserim talem dicendi
velocitatem inrevocabilem ac sine lege vadentem: quemadmodum enim iudex
subsequi poterit aliquando etiam imperitus et rudis? Tum quoque, cum illum aut
ostentatio abstulerit aut affectus impotens sui, tantum festinet atque ingerat
quantum aures pati possunt.
9.
Recte ergo facies si non audieris istos qui quantum dicant, non quemadmodum
quaerunt, et ipse malueris, si necesse est, vel P. Vinicium dicere qui itaque.
Cum quaereretur quomodo P. Vinicius diceret, Asellius ait 'tractim'. Nam Geminus Varius ait, 'quomodo istum disertum
dicatis nescio: tria verba non potest iungere'. Quidni malis tu sic dicere
quomodo Vinicius?
10.
Aliquis tam insulsus intervenerit quam qui illi singula verba vellenti, tamquam
dictaret, non diceret, ait 'dic, numquam dicas? ' Nam Q. Hateri cursum, suis
temporibus oratoris celeberrimi, longe abesse ab homine sano volo: numquam
dubitavit, numquam intermisit; semel incipiebat, semel desinebat.
11.
Quaedam tamen et nationibus puto magis aut minus convenire. In Graecis hanc
licentiam tuleris: nos etiam cum scribimus interpungere assuevimus. Cicero
quoque noster, a quo Romana eloquentia exsiluit, gradarius fuit. Romanus sermo
magis se circumspicit et aestimat praebetque aestimandum.
12.Fabianus,
vir egregius et vita et scientia et, quod post ista est, eloquentia quoque,
disputabat expedite magis quam concitate, ut posses dicere facilitatem esse
illam, non celeritatem. Hanc ego in viro
sapiente recipio, non exigo; ut oratio eius sine impedimento exeat, proferatur
tamen malo quam profluat.
13.
Eo autem magis te deterreo ab isto morbo quod non potest tibi ista res contingere
aliter quam si te pudere desierit: perfrices frontem oportet et te ipse non
audias; multa enim inobservatus ille cursus feret quae reprendere velis.
14.
Non potest, inquam, tibi contingere resista salva verecundia. Praeterea exercitatione
opus est cotidiana et a rebus studium transferendum est ad verba. Haec autem etiam si aderunt et poterunt sine ullo tuo
labore decurrere, tamen temperanda sunt; nam quemadmodum sapienti viro incessus
modestior convenit, ita oratio pressa, non audax. Summa ergo summarum haec erit:
tardilocum esse te iubeo. Vale.
|