|
1.
Ut a communibus initium faciam, ver aperire se coepit, sed iam inclinatum in
aestatem, quo tempore calere debebat, intepuit nec adhuc illi fides est; saepe
enim in hiemem revolvitur. Vis scire quam dubium adhuc sit? nondum me committo
frigidae verae, adhuc rigorem eius infringo. 'Hoc est'inquis 'nec calidum nec
frigidum pati. ' Ita est, mi Lucili: iam aetas mea contenta est suo frigore;
vix media regelatur aestate. Itaque maior pars in vestimentis degitur.
2.
Ago gratias senectuti quod me lectulo affixit: quidni gratias illi hoc nomine
agam? Quidquid debebam nolle, non possum. Cum libellis mihi plurimus sermo est.
Si quando intervenerunt epistulae tuae, tecum esse mihi videor et sic afficior
animo tamquam tibi non rescribam sed respondeam. Itaque et de hoc quod quaeris,
quasi colloquar tecum, quale sit una scrutabimur.
3.
Quaeris an omne bonum optabile sit. 'Si bonum est' inquis 'fortiter torqueri et
magno animo uri et patienter aegrotare, sequitur ut ista optabilia sint; nihil
autem video ex istis voto dignum. Neminem certe adhuc scio eo nomine votum
solvisse quod flagellis caesus esset aut podagra distortus aut eculeo longior
factus. '
4.
Distingue, mi Lucili, ista, et intelleges esse in iis aliquid optandum. Tormenta abesse a me velim; sed si sustinenda fuerint,
ut me in illis fortiter, honeste, animose geram optabo. Quidni ego malim non
incidere bellum? sed si inciderit, ut vulnera, ut famem et omnia quae bellorum
necessitas affert generose feram optabo. Ton sum tam demens ut aegrotare
cupiam; sed si aegrotandum fuerit, ut nihil intemperanter, nihil effeminate
faciam optabo. Ita non incommoda optabilia sunt, sed virtus qua perferuntur
incommoda.
5.
Quidam ex nostris existimant omnium istorum fortem tolerantiam non esse
optabilem, sed ne abominandam quidem, quia voto purum bonum peti debet et
tranquillum et extra molestiam positum. Ego dissentio. Quare? primum quia fieri
non potest ut aliqua res bona quidem sit sed optabilis non sit; deinde si
virtus optabilis est, nullum autem sine virtute bonum, et omne bonum optabile
est; deinde etiam si *** tormentorum fortis patientia optabilis est.
6.
Etiam nunc interrogo: nempe fortitudo optabilis est? Atqui pericula contemnit
et provocat; pulcherrima pars eius maximeque mirabilis illa est, non cedere
ignibus, obviam ire vulneribus, interdum tela ne vitare quidem sed pectore
excipere. Si
fortitudo optabilis est, et tormenta patienter ferre optabile est; hoc enim
fortitudinis pars est. Sed separa ista,
ut dixi: nihil erit quod tibi faciat errorem. Non enim pati tormenta optabile
est, sed pati fortiter: illud opto 'fortiter', quod est virtus.
7.
'Quis tamen umquam hoc sibi optavit? ' Quaedam vota aperta et professa sunt,
cum particulatim fiunt; quaedam latent, cum uno voto multa comprensa sunt. Tamquam
opto mihi vitam honestam; vita autem honesta actionibus variis constat: in hac
es Reguli arca, Catonis scissum manu sua vulnus, Rutili exsilium, calix
venenatus qui Socraten transtulit e carcere in caelum. Ita cum optavi mihi
vitam honestam, et haec optavi sine quibus interdum honesta non potest esse.
8.
O terque quaterque beati,
quis ante ora patrum Troiae sub moenibus altis
contigit oppetere!
Quid interest, optes hoc alicui an optabile
fuisse fatearis?
9.
Decius se pro re publica devovit et in medios hostes concitato equo mortem
petens irruit. Alter post hunc, paternae virtutis aemulus, conceptis
sollemnibus aciam familiaribus verbis in aciem confertissimam incucurrit, de
hoc sollicitus tantum, ut litaret, optabilem rem putans bonam mortem. Dubitas ergo an
optimum sit memorabilem mori et in aliquo opere virtutis?
10.
Cum aliquis tormenta fortiter patitur, omnibus virtutibus utitur. Fortasse una
in promptu sit et maxime appareat, patientia; ceterum illic est fortitudo,
cuius patientia et perpessio et tolerantia rami sunt; illic est prudentia, sine
qua nullum initur consilium, quae suadet quod effugere non possis quam fortissime
ferre; illic est constantia, quae deici loco non potest et propositum nulla vi
extorquente dimittit; illic est individuus ille comitatus virtutum. Quidquid
honeste fit una virtus facit, sed ex consilii sententia; quod autem ab omnibus
virtutibus comprobatur, etiam si ab una fieri videtur, optabile est.
11.
Quid? tu existimas ea tantum optabilia esse quae per voluptatem et otium
veniunt, quae excipiuntur foribus ornatis? Sunt quaedam tristis vultus bona;
sunt quaedam vota quae non gratulantium coetu, sed adorantium venerantiumque
celebrantur.
12.
Ita tu non putas Regulum optasse ut ad Poenos perveniret? Indue magni viri
animum et ab opinionibus vulgi secede paulisper; cape, quantam debes, virtutis
pulcherrimae ac magnificentissimae speciem, quae nobis non ture nec sertis, sed
sudore et sanguine colenda est.
13.
Aspice M. Catonem sacro illi pectori purissimas manus admoventem et vulnera
parum alte demissa laxantem. Utrum tandem illi dicturus es 'vellem quae velles' et
'moleste fero' an 'feliciter quod agis'?
14.
Hoc loco mihi Demetrius noster occurrit, qui vitam securam et sine ullis
fortunae incursionibus mare mortuum vocat. Nihil habere ad quod exciteris, ad
quod te concites, cuius denuntiatione et incursu firmitatem animi tui temptes,
sed in otio inconcusso iacere non est tranquillitas: malacia est.
15.
Attalus Stoicus dicere solebat, 'malo me fortuna in castris suis quam in
deliciis habeat. Torqueor, sed fortiter: bene est. Occidor, sed fortiter: bene
est. 'Audi Epicurum, dicet et 'dulce est'. Ego tam honestae rei ac severae
numquam molle nomen imponam.
16.
Uror, sed invictus: quidni hoc optabile sit? – non quod urit me ignis, sed quod
non vincit. Nihil est virtute praestantius, nihil pulchrius; et bonum est et
optabile quidquid ex huius geritur imperio. Vale.
|