|
1.
Epistula tua delectavit me et marcentem excitavit; memoriam quoque meam, quae
iam mihi segnis ac lenta est, evocavit. Quidni tu, mi Lucili, maximum putes instrumentum
vitae beatae hanc persuasionem unum bonum esse quod honestum est? Nam qui alia
bona iudicat in fortunae venit potestatem, alieni arbitrii fit: qui omne bonum
honesto circumscripsit intra se felix <est>.
2.
Hic amissis liberis maestus, hic sollicitus aegris, hic turpibus et aliqua
sparsis infamia tristis; illum videbis alienae uxoris amore cruciari, illum
suae; non deerit quem repulsa distorqueat; erunt quos ipse honor vexet.
3.
Illa vero maxima ex omni mortalium populo turba miserorum quam exspectatio
mortis exagitat undique impendens; nihil enim est unde non subeat. Itaque, ut
in hostili regione versantibus, huc et illuc circumspiciendum est et ad omnem
strepitum circumagenda cervix; nisi hic timor e pectore eiectus est,
palpitantibus praecordiis vivitur.
4.
Occurrent acti in exsilium et evoluti bonis; occurrent, quod genus egestatis
gravissimum est, in divitis inopes; occurrent naufragi similiave naufragis
passi, quos aut popularis ira aut invidia, perniciosum optimis telum,
inopinantis securosque disiecit procellae more quae in ipsa sereni fiducia
solet emergere, aut fulminis subiti ad cuius ictum etiam vicina tremuerunt. Nam
ut illic quisquis ab igne propior stetit percusso similis obstipuit, sic in his
per aliquam vim accidentibus unum calamitas opprimit, ceteros metus, paremque
passis tristitiam facit pati posse.
5.
Omnium animos mala aliena ac repentina sollicitant. Quemadmodum aves etiam
inanis fundae sonus territat, ita nos non ad ictum tantum exagitamur sed ad
crepitum. Non potest ergo quisquam beatus esse qui huic se opinioni credidit.
Non enim beatum est nisi quod intrepidum; inter suspecta male vivitur.
6.
Quisquis se multum fortuitis dedit ingentem sibi materiam perturbationis et
inexplicabilem fecit: una haec via est ad tuta vadenti, externa despicere et
honesto esse contentum. Nam qui aliquid virtute melius putat aut ullum praeter
illam bonum, ad haec quae a fortuna sparguntur sinum expandit et sollicitus
missilia eius exspectat.
7.
Hanc enim imaginem animo tuo propone, ludos facere fortunam et in hunc
mortalium coetum honores, divitias, gratiam excutere, quorum alia inter
diripientium manus scissa sunt, alia infida societate divisa, alia magno
detrimento eorum in quos devenerant prensa. Ex quibus quaedam aliud agentibus
inciderunt, quaedam, quia nimis captabantur, amissa et dum avide rapiuntur
expulsa sunt: nulli vero, etiam cui rapina feliciter cessit, gaudium rapti
duravit in posterum. Itaque prudentissimus quisque, cum primum induci videt
munuscula, a theatro fugit et scit magno parva constare. Nemo manum conserit
cum recedente, nemo exeuntem ferit: circa praemium rixa est.
8.
Idem in his evenit quae fortuna desuper iactat: aestuamus miseri, distringimur,
multas habere cupimus manus, modo in hanc partem, modo in illam respicimus;
nimis tarde nobis mitti videntur quae cupiditates nostras irritant, ad paucos
perventura, exspectata omnibus;
9.ire
obviam cadentibus cupimus; gaudemus si quid invasimus invadendique aliquos spes
vana delusit; vilem praedam magno aliquo incommodo luimus aut fallimur. Secedamus itaque ab istis
ludis et demus raptoribus locum; illi spectent bona ista pendentia et ipsi
magis pendeant.
10.
Quicumque beatus esse constituet, unum esse bonum putet quod honestum est; nam
si ullum aliud existimat, primum male de providentia iudicat, quia multa
incommoda iustis viris accidunt, et quia quidquid nobis dedit breve est et
exiguum si compares mundi totius aevo.
11.
Ex hac deploratione nascitur ut ingrati divinorum interpretes simus: querimur
quod non semper, quod et pauca nobis et incerta et abitura contingant. Inde est
quod nec vivere nec mori volumus: vitae nos odium tenet, timor mortis. Natat
omne consilium nec implere nos ulla felicitas potest. Causa autem est quod non
pervenimus ad illud bonum immensum et insuperabile ubi necesse est resistat
voluntas nostra quia ultra summum non est locus.
12.
Quaeris quare virtus nullo egeat? Praesentibus gaudet, non concupiscit
absentia; nihil non illi magnum est quod satis. Ab hoc discede iudicio: non
pietas constabit, non fides, multa enim utramque praestare cupienti patienda sunt
ex iis quae mala vocantur, multa impendenda ex iis quibus indulgemus tamquam
bonis.
13.Perit
fortitudo, quae periculum facere debet sui; perit magnanimitas, quae non potest
eminere nisi omnia velut minuta contempsit quae pro maximis vulgus optat; perit
gratia et relatio gratiae si timemus laborem, si quicquam pretiosius fide
novimus, si non optima spectamus.
14.
Sed ut illa praeteream, aut ista bona non sunt quae vocantur aut homo felicior
deo est, quoniam quidem quae cara nobis sunt non habet in usu deus; nec enim
libido ad illum nec epularum lautitia nec opes nec quicquam ex his hominem
inescantibus et vili voluptate ducentibus pertinet. Ergo aut credibile est bona
deo deesse aut hoc ipsum argumentum est bona non esse, quod deo desunt.
15.
Adice quod multa quae bona videri volunt animalibus quam homini pleniora
contingunt. Illa cibo avidius utuntur, venere non aeque fatigantur; virium
illis maior est et aequabilior firmitas: sequitur ut multo feliciora sint
homine. Nam sine nequitia, sine fraudibus degunt; fruuntur voluptatibus, quas
et magis capiunt et ex facili, sine ullo pudoris aut paenitentiae metu.
16.
Considera tu itaque an id bonum vocandum sit quo deus ab homine, <homo ab
animalibus> vincitur. Summum bonum in animo contineamus: obsolescit si ab
optima nostri parte ad pessimam transit et transfertur ad sensus, qui agiliores
sunt animalibus mutis. Non est summa
felicitatis nostrae in carne ponenda: bona illa sunt vera quae ratio dat,
solida ac sempiterna, quae cadere non possunt, ne decrescere quidem ac minui.
17.
Cetera opinione bona sunt et nomen quidem habent commune cum veris, proprietas
[quidem] in illis boni non est; itaque commoda vocentur et, ut nostra lingua
loquar, producta. Ceterum sciamus mancipia nostra esse, non partes, et sint
apud nos, sed ita ut meminerimus extra nos esse; etiamsi apud nos sint, inter
subiecta et humilia numerentur propter quae nemo se attollere debeat. Quid enim
stultius quam aliquem eo sibi placere quod ipse non fecit?
18.
Omnia ista nobis accedant, non haereant, ut si abducentur, sine ulla nostri
laceratione discedant. Utamur illis, non gloriemur, et utamur parce tamquam depositis apud nos et
abituris. Quisquis illa sine ratione possedit non diu tenuit; ipsa enim se
felicitas, nisi temperatur, premit. Si fugacissimis bonis credidit, cito
deseritur, et, ut deseratur, affligitur. Paucis deponere felicitatem molliter
licuit: ceteri cum iis inter quae eminuere labuntur, et illos degravant ipsa
quae extulerant.
19.Ideo
adhibebitur prudentia, quae modum illis ac parsimoniam imponat, quoniam quidem
licentia opes suas praecipitat atque urget, nec umquam immodica durarunt nisi
illa moderatrix ratio compescuit. Hoc multarum tibi urbium ostendet eventus,
quarum in ipso flore luxuriosa imperia ceciderunt, et quidquid virtute partum
erat intemperantia corruit. Adversus hos casus muniendi sumus. Nullus autem
contra fortunam inexpugnabilis murus est: intus instruamur; si illa pars tuta
est, pulsari homo potest, capi non potest. Quod sit hoc instrumentum scire
desideras?
20.
Nihil indignetur sibi accidere sciatque illa ipsa quibus laedi videtur ad
conservationem universi pertinere et ex iis esse quae cursum mundi officiumque
consummant; placeat homini quidquid deo placuit; ob hoc ipsum <se> suaque
miretur, quod non potest vinci, quod mala ipsa sub se tenet, quod ratione, qua
valentius nihil est, casum doloremque et iniuriam subigit.
21.
Ama rationem! huius te amor contra durissima armabit. Feras catulorum amor in
venabula impingit feritasque et inconsultus impetus praestat indomitas;
iuvenilia nonnumquam ingenia cupido gloriae in contemptum tam ferri quam ignium
misit; species quosdam atque umbra virtutis in mortem voluntariam trudit:
quanto his omnibus fortior ratio est, quanto constantior, tanto vehementius per
metus ipsos et pericula exibit.
22.
'Nihil agitis' inquit 'quod negatis ullum esse aliud honesto bonum. Non faciet
vos haec munitio tutos a fortuna et immunes. Dicitis enim inter bona esse
liberos pios et bene moratam patriam et parentes bonos. Horum periculanon
potestis spectare securi: perturbabit vos obsidio patriae, liberorum mors,
parentum servitus. '
23.
Quid adversus hos pro nobis responderi soleat ponam; deinde tunc adiciam quid
praeterea respondendum putem. Alia condicio est in iis quae ablata in locum
suum aliquid incommodi substituunt: tamquam bona valetudo vitiata in malam
transfert; acies oculorum exstincta caecitate nos afficit; non tantum velocitas
perit poplitibus incisis, sed debilitas pro illa subit. Hoc non est periculum in iis quae paulo ante
rettulimus. Quare? si amicum bonum amisi, non est mihi pro illo perfidia
patienda, nec si bonos liberos extuli, in illorum locum impietas succedit.
24.
Deinde non amicorum illic aut liberorum interitus sed corporum est. Bonum autem
uno modo perit, si in malum transit; quod natura non patitur, quia omnis virtus
et opus omne virtutis incorruptum manet. Deinde etiam si amici perierunt, etiam
si probati respondentesque voto patris liberi, est quod illorum expleat locum. Quid sit quaeris? quod
illos quoque bonos fecerat, virtus.
25.
Haec nihil vacare patitur loci, totum animum tenet, desiderium omnium tollit,
sola satis est; omnium enim bonorum vis et origo in ipsa est. Quid refert an
aqua decurrens intercipiatur atque abeat, si fons ex quo fluxerat salvus est?
Non dices vitam iustiorem salvis liberis quam amissis nec ordinatiorem nec
prudentiorem nec honestiorem; ergo ne meliorem quidem. Non facit adiectio amicorum sapientiorem, non facit
stultiorem detractio; ergo nec beatiorem aut miseriorem. Quamdiu virtus salva
fuerit, non senties quidquid abscesserit.
26.
'Quid ergo? non est beatior et amicorum et liberorum turba succinctus? 'Quidni
non sit? Summum enim bonum nec infringitur nec augetur; in suo modo permanet,
utcumque fortuna se gessit. Sive illi senectus longa contigit sive citra senectutem
finitus est, eadem mensura summi boni est, quamvis aetatis diversa sit.
27.
Utrum maiorem an minorem circulum scribas ad spatium eius pertinet, non ad
formam: licet alter diu manserit, alterum statim obduxeris et in eum in quo
scriptus est pulverem solveris, in eadem uterque forma fuit. Quod rectum est nec magnitudine aestimatur nec numero
nec tempore; non magis produci quam contrahi potest. Honestam vitam ex centum
annorum numero in quantum voles corripe et in unum diem coge: aeque honesta
est.
28.
Modo latius virtus funditur, regna urbes provincias temperat, fert leges, colit
amicitias, inter propinquos liberosque dispensat officia, modo arto fine
circumdatur paupertatis exsilii orbitatis; non tamen minor est si ex altiore
fastigio in humile subducitur, in privatum ex regio, ex publico et spatioso
iure in angustias domus vel anguli coit.
29.
Aeque magna est, etiam si in se recessit undique exclusa; nihilominus enim
magni spiritus est et erecti, exactae prudentiae, indeclinabilis iustitiae.
Ergo aeque beata est; beatum enim illud uno loco positum est, in ipsa mente,
stabile, grande, tranquillum, quod sine scientia divinorum humanorumque non
potest effici.
30.
Sequitur illud quod me responsurum esse dicebam. Non affligitur sapiens
liberorum amissione, non amicorum; eodem enim animo fert illorum mortem quo
suam exspectat; non magis hanc timet quam illam dolet. Virtus enim convenientia
constat: omnia opera eius cum ipsa concordant et congruunt. Haec concordia
perit si animus, quem excelsum esse oportet, luctu aut desiderio summittitur.
Inhonesta est omnis trepidatio et sollicitudo, in ullo actu pigritia; honestum
enim securum et expeditum est, interritum est, in procinctu stat.
31.
'Quid ergo? non aliquid perturbationi simile patietur? non et color eius
mutabitur et vultus agitabitur et artus refrigescent? et quidquid aliud non ex
imperio animi, sed inconsulto quodam naturae impetu geritur? ' Fateor; sed manebit illi persuasio eadem, nihil
illorum malum esse nec dignum ad quod mens sana deficiat.
32.
Omnia quae facienda erunt audaciter faciet et prompte. Hoc enim stultitiae
propriumquis dixerit, ignave et contumaciter facere quae faciat, et alio corpus
impellere, alio animum, distrahique inter diversissimos motus. Nam propter illa
ipsa quibus extollit se miraturque contempta est, et ne illa quidem quibus
gloriatur libenter facit. Si vero aliquod timetur malum, eo proinde, dum
exspectat, quasi venisset urguetur, et quidquid ne patiatur timet iam metu
patitur.
33.
Quemadmodum in corporibus infirmis languorem signa praecurrunt - quaedam enim
segnitia enervis est et sine labore ullo lassitudo et oscitatio et horror
membra percurrens - sic infirmus animus multo ante quam opprimatur malis
quatitur; praesumit illa et ante tempus cadit. Quid autem dementius quam angi
futuris nec se tormento reservare, sed arcessere sibi miserias et admovere?
quas optimum est differre, si discutere non possis.
34.
Vis scire futuro neminem debere torqueri? Quicumque audierit post
quinquagesimum annum sibi patienda supplicia, non perturbatur nisi si medium
spatium transiluerit et se in illam saeculo post futuram sollicitudinem
immiserit: eodem modo fit ut animos libenter aegros et captantes causas doloris
vetera atque obliterata contristent. Et quae praeterierunt et quae futura sunt
absunt: neutra sentimus. Non est autem nisi ex eo quod sentias dolor. Vale.
|