1.
Vexari te destillationibus crebris ac febriculis, quae longas destillationes et
in consuetudinem adductas sequuntur, eo molestius mihi est quia expertus sum
hoc genus valetudinis, quod inter initia contempsi -- poterat adhuc
adulescentia iniurias ferre et se adversus morbos contumaciter gerere -- deinde
succubui et eo perductus sum ut ipse destillarem, ad summam maciem deductus.
2.
Saepe impetum cepi abrumpendae vitae: patris me indulgentissimi senectus
retinuit. Cogitavi enim non quam fortiter ego mori possem, sed quam ille
fortiter desiderare non posset. Itaque
imperavi mihi ut viverem; aliquando enim et vivere fortiter facere est.
3.
Quae mihi tunc fuerint solacio dicam, si prius hoc dixero, haec ipsa quibus
adquiescebam medicinae vim habuisse; in remedium cedunt honesta solacia, et
quidquid animum erexit etiam corpori prodest. Studia mihi nostra saluti
fuerunt; philosophiae acceptum fero quod surrexi, quod convalui; illi vitam
debeo et nihil illi minus debeo.
4.
Multum autem mihi contulerunt ad bonam valetudinem <et> amici, quorum
adhortationibus, vigiliis, sermonibus adlevabar. Nihil aeque, Lucili, virorum
optime, aegrum reficit atque adiuvat quam amicorum adfectus, nihil aeque expectationem
mortis ac metum subripit: non iudicabam me, cum illos superstites relinquerem,
mori. Putabam, inquam, me victurum non cum illis, sed per illos; non effundere
mihi spiritum videbar, sed tradere. Haec mihi dederunt voluntatem adiuvandi me
et patiendi omne tormentum; alioqui miserrimum est, cum animum moriendi
proieceris, non habere vivendi.
5.
Ad haec ergo remedia te confer. Medicus tibi quantum ambules, quantum
exercearis monstrabit; ne indulgeas otio, ad quod vergit iners valetudo; ut
legas clarius et spiritum, cuius iter ac receptaculum laborat, exerceas; ut
naviges et viscera molli iactatione concutias; quibus cibis utaris, vinum
quando virium causa advoces, quando intermittas ne inritet et exasperet tussim.
Ego tibi illud praecipio quod non tantum huius morbi sed totius vitae remedium
est: contemne mortem. Nihil triste est cum huius metum effugimus.
6.
Tria haec in omni morbo gravia sunt: metus mortis, dolor corporis, intermissio
voluptatum. De morte satis dictum est: hoc unum dicam, non morbi hunc esse sed
naturae metum. Multorum mortem distulit morbus et saluti illis fuit videri
perire. Morieris, non quia aegrotas, sed quia vivis. Ista te res et sanatum
manet; cum convalueris, non mortem sed valetudinem effugeris.
7.
Ad illud nunc proprium incommodum revertamur: magnos cruciatus habet morbus,
sed hos tolerabiles intervalla faciunt. Nam summi doloris intentio invenit
finem; nemo potest valde dolere et diu; sic nos amantissima nostri natura
disposuit ut dolorem aut tolerabilem aut brevem faceret.
8.
Maximi dolores consistunt in macerrimis corporis partibus: nervi articulique et
quidquid aliud exile est acerrime saevit cum in arto vitia concepit. Sed cito
hae partes obstupescunt et ipso dolore sensum doloris amittunt, sive quia
spiritus naturali prohibitus cursu et mutatus in peius vim suam qua viget
admonetque nos perdit, sive quia corruptus umor, cum desiit habere quo
confluat, ipse se elidit et iis quae nimis implevit excutit sensum.
9.
Sic podagra et cheragra et omnis vertebrarum dolor nervorumque interquiescit
cum illa quae torquebat hebetavit; omnium istorum prima verminatio vexat,
impetus mora extinguitur et finis dolendi est optorpuisse. Dentium, oculorum,
aurium dolor ob hoc ipsum acutissimus est quod inter angusta corporis nascitur,
non minus, mehercule, quam capitis ipsius; sed si incitatior est, in
alienationem soporemque convertitur.
10.
Hoc itaque solacium vasti doloris est, quod necesse est desinas illum sentire
si nimis senseris. Illud autem est quod inperitos in vexatione corporis male
habet: non adsueverunt animo esse contenti; multum illis cum corpore fuit. Ideo
vir magnus ac prudens animum diducit a corpore et multum cum meliore ac divina
parte versatur, cum hac querula et fragili quantum necesse est.
11.
'Sed molestum est' inquit 'carere adsuetis voluptatibus, abstinere cibo,
sitire, esurire. ' Haec prima abstinentia gravia sunt, deinde cupiditas
relanguescit ipsis per [se] quae cupimus fatigatis ac deficientibus; inde
morosus est stomachus, inde quibus fuit aviditas cibi odium est. Desideria ipsa moriuntur; non est autem acerbum carere
eo quod cupere desieris.
12.
Adice quod nullus non intermittitur dolor aut certe remittitur. Adice quod
licet cavere venturum et obsistere imminenti remediis; nullus enim non signa
praemittit, utique qui ex solito revertitur. Tolerabilis est morbi patientia,
si contempseris id quod extremum minatur.
13.
Noli mala tua facere tibi ipse graviora et te querelis onerare: levis est dolor
si nihil illi opinio adiecerit. Contra si exhortari te coeperis ac dicere
'nihil est aut certe exiguum est; duremus; iam desinet', levem illum, dum
putas, facies. Omnia ex opinione suspensa
sunt; non ambitio tantum ad illam respicit et luxuria et avaritia: ad opinionem
dolemus.
14.
Tam miser est quisque quam credidit. Detrahendas praeteritorum dolorum
conquestiones puto et illa verba: 'nulli umquam fuit peius. Quos cruciatus,
quanta mala pertuli! Nemo me surrecturum putavit. Quotiens deploratus sum a
meis, quotiens a medicis relictus! In eculeum inpositi non sic distrahuntur. '
Etiam si sunt vera ista, transierunt: quid iuvat praeteritos dolores retractare
et miserum esse quia fueris? Quid quod nemo non multum malis suis adicit et
sibi ipse mentitur? Deinde quod acerbum fuit ferre, tulisse iucundum est:
naturale est mali sui fine gaudere. Circumcidenda ergo duo sunt, et futuri
timor et veteris incommodi memoria: hoc ad me iam non pertinet, illud nondum.
15.
In ipsis positus difficultatibus dicat,
forsan et haec
olim meminisse iuvabit.
Toto contra ille
pugnet animo; vincetur si cesserit, vincet si se contra dolorem suum intenderit:
nunc hoc plerique faciunt, adtrahunt in se ruinam cui obstandum est. Istud quod
premit, quod inpendet, quod urguet, si subducere te coeperis, sequetur et
gravius incumbet; si contra steteris et obniti volueris, repelletur.
16.
Athletae quantum plagarum ore, quantum toto corpore excipiunt! ferunt tamen
omne tormentum gloriae cupiditate nec tantum quia pugnant ista patiuntur, sed
ut pugnent: exercitatio ipsa tormentum est. Nos quoque evincamus omnia, quorum
praemium non corona nec palma est nec tubicen praedicationi nominis nostri
silentium faciens, sed virtus et firmitas animi et pax in ceterum parta, si
semel in aliquo certamine debellata fortuna est. 'Dolorem gravem sentio. '
17.
Quid ergo? non sentis si illum muliebriter tuleris? Quemadmodum perniciosior
est hostis fugientibus, sic omne fortuitum incommodum magis instat cedenti et
averso. 'Sed grave est. ' Quid? nos ad hoc fortes sumus, ut levia portemus? Utrum
vis longum esse morbum an concitatum et brevem? Si longus est, habet
intercapedinem, dat refectioni locum, multum temporis donat, necesse est, ut
exsurgat, et desinat: brevis morbus ac praeceps alter utrum faciet, aut
extinguetur aut extinguet. Quid autem interest, non sit an non sim? in utroque
finis dolendi est.
18.
Illud quoque proderit, ad alias cogitationes avertere animum et a dolore
discedere. Cogita quid honeste, quid fortiter feceris; bonas partes tecum ipse
tracta; memoriam in ea quae maxime miratus es sparge; tunc tibi fortissimus
quisque et victor doloris occurrat: ille qui dum varices exsecandas praeberet
legere librum perseveravit, ille qui non desiit ridere cum hoc ipsum irati
tortores omnia instrumenta crudelitatis suae experirentur. Non vincetur dolor
ratione, qui victus est risu?
19.
Quidquid vis nunc licet dicas, destillationes et vim continuae tussis egerentem
viscerum partes et febrem praecordia ipsa torrentem et sitim et artus in
diversum articulis exeuntibus tortos: plus est flamma et eculeus et lamina et
vulneribus ipsis intumescentibus quod illa renovaret et altius urgueret
inpressum. Inter haec tamen aliquis non gemuit. Parum est: non rogavit. Parum
est: non respondit. Parum est: risit et quidem ex animo. Vis tu post hoc
dolorem deridere?
20.
'Sed nihil' inquit 'agere sinit morbus, qui me omnibus abduxit officiis. '
Corpus tuum valetudo tenet, non et animum. Itaque cursoris moratur pedes,
sutoris aut fabri manus inpedit: si animus tibi esse in usu solet, suadebis
docebis, audies disces, quaeres recordaberis. Quid porro? nihil agere te credis si temperans aeger sis? ostendes
morbum posse superari vel certe sustineri.
21.
Est, mihi crede, virtuti etiam in lectulo locus. Non tantum arma et acies dant
argumenta alacris animi indomitique terroribus: et in vestimentis vir fortis
apparet. Habes quod agas: bene luctare cum morbo. Si nihil te coegerit, si
nihil exoraverit, insigne prodis exemplum. O quam magna erat gloriae materia,
si spectaremur aegri! ipse te specta, ipse te lauda.
22.
Praeterea duo genera sunt voluptatum. Corporales morbus inhibet, non tamen tollit; immo,
si verum aestimes, incitat. Magis iuvat bibere sitientem, gratior est esurienti
cibus; quidquid ex abstinentia contingit avidius excipitur. Illas vero animi voluptates, quae maiores certioresque
sunt, nemo medicus aegro negat. Has quisquis sequitur et bene intellegit omnia sensuum
blandimenta contemnit.
23.
'O infelicem aegrum! ' Quare? quia non vino nivem diluit? quia non rigorem
potionis suae, quam capaci scypho miscuit, renovat fracta insuper glacie? quia
non ostrea illi Lucrina in ipsa mensa aperiuntur? quia non circa cenationem
eius tumultus cocorum est ipsos cum opsoniis focos transferentium? Hoc enim iam
luxuria commenta est: ne quis intepescat cibus, ne quid palato iam calloso
parum ferveat, cenam culina prosequitur.
24.
'O infelicem aegrum! ' Edet quantum concoquat; non iacebit in conspectu aper ut
vilis caro a mensa relegatus, nec in repositorio eius pectora avium (totas enim
videre fastidium est) congesta ponentur. Quid tibi mali factum est? cenabis
tamquam aeger, immo aliquando tamquam sanus.
25.
Sed omnia ista facile perferemus, sorbitionem, aquam calidam, et quidquid aliud
intolerabile videtur delicatis et luxu fluentibus magisque animo quam corpore
morbidis: tantum mortem desinamus horrere. Desinemus autem, si fines bonorum ac
malorum cognoverimus; ita demum nec vita taedio erit nec mors timori.
26.
Vitam enim occupare satietas sui non potest tot res varias, magnas, divinas
percensentem: in odium illam sui adducere solet iners otium. Rerum naturam peragranti numquam in fastidium veritas
veniet: falsa satiabunt.
27.
Rursus si mors accedit et vocat, licet immatura sit, licet mediam praecidat
aetatem, perceptus longissimae fructus est. Cognita
est illi ex magna parte natura; scit tempore honesta non crescere: iis necesse
est videri omnem vitam brevem qui illam voluptatibus vanis et ideo infinitis
metiuntur.
28.
His te cogitationibus recrea et interim epistulis nostris vaca. Veniet
aliquando tempus quod nos iterum iungat ac misceat; quantulum libet sit illud,
longum faciet scientia utendi. Nam, ut Posidonius ait, 'unus dies hominum
eruditorum plus patet quam inperitis longissima aetas'.
29.
Interim hoc tene, hoc morde: adversis non succumbere, laetis non credere, omnem
fortunae licentiam in oculis habere, tamquam quidquid potest facere factura
sit. Quidquid
expectatum est diu, levius accedit. Vale.
|