|
1.
Singulos dies tibi meos et quidem totos indicari iubes: bene de me iudicas si
nihil esse in illis putas quod abscondam. Sic certe vivendum est tamquam in conspectu
vivamus, sic cogitandum tamquam aliquis in pectus intimum introspicere possit:
et potest. Quid enim prodest ab homine aliquid esse secretum? nihil deo clusum
est; interest animis nostris et cogitationibus medius intervenit -- sic
'intervenit' dico tamquam aliquando discedat.
2.
Faciam ergo quod iubes, et quid agam et quo ordine libenter tibi scribam.
Observabo me protinus et, quod est utilissimum, diem meum recognoscam. Hoc nos
pessimos facit, quod nemo vitam suam respicit; quid facturi simus cogitamus, et
id raro, quid fecerimus non cogitamus; atqui consilium futuri ex praeterito
venit.
3.
Hodiernus dies solidus est, nemo ex illo quicquam mihi eripuit; totus inter stratum
lectionemque divisus est; minimum exercitationi corporis datum, et hoc nomine
ago gratias senectuti: non magno mihi constat. Cum me movi, lassus sum; hic
autem est exercitationis etiam fortissimis finis.
4.
Progymnastas meos quaeris? unus mihi sufficit Pharius, puer, ut scis, amabilis,
sed mutabitur: iam aliquem teneriorem quaero. Hic quidem ait nos eandem crisin
habere, quia utrique dentes cadunt. Sed iam vix illum adsequor currentem et
intra paucissimos dies non potero: vide quid exercitatio cotidiana proficiat.
Cito magnum intervallum fit inter duos in diversum euntes: eodem tempore ille
ascendit, ego descendo, nec ignoras quanto ex his velocius alterum fiat.
Mentitus sum; iam enim aetas nostra non descendit sed cadit.
5.
Quomodo tamen hodiernum certamen nobis cesserit quaeris? quod raro cursoribus
evenit, hieran fecimus. Ab hac fatigatione magis quam exercitatione in frigidam
descendi: hoc apud me vocatur parum calda. Ille tantus psychrolutes, qui
kalendis Ianuariis euripum salutabam, qui anno novo quemadmodum legere,
scribere, dicere aliquid, sic auspicabar in Virginem desilire, primum ad
Tiberim transtuli castra, deinde ad hoc solium quod, cum fortissimus sum et omnia
bona fide fiunt, sol temperat: non multum mihi ad balneum superest.
6.
Panis deinde siccus et sine mensa prandium, post quod non sunt lavandae manus. Dormio minimum. Consuetudinem meam nosti: brevissimo
somno utor et quasi interiungo; satis est mihi vigilare desisse; aliquando
dormisse me scio, aliquando suspicor.
7.
Ecce circensium obstrepit clamor; subita aliqua et universa voce feriuntur
aures meae, nec cogitationem meam excutiunt, ne interrumpunt quidem. Fremitum
patientissime fero; multae voces et in unum confusae pro fluctu mihi sunt aut
vento silvam verberante et ceteris sine intellectu sonantibus.
8.
Quid ergo est nunc cui animum adiecerim? dicam. Superest ex hesterno mihi
cogitatio quid sibi voluerint prudentissimi viri qui rerum maximarum
probationes levissimas et perplexas fecerint, quae ut sint verae, tamen
mendacio similes sunt.
9.
Vult nos ab ebrietate deterrere Zenon, vir maximus, huius sectae fortissimae ac
sanctissimae conditor. Audi ergo quemadmodum colligat virum bonum non futurum
ebrium: 'ebrio secretum sermonem nemo committit, viro autem bono committit;
ergo vir bonus ebrius non erit'. Quemadmodum opposita interrogatione simili
derideatur adtende (satis enim est unam ponere ex multis): 'dormienti nemo
secretum sermonem committit, viro autem bono committit; vir bonus ergo non
dormit'.
10.
Quo uno modo potest Posidonius Zenonis nostri causam agit, sed ne sic quidem,
ut existimo, agi potest. Ait enim 'ebrium' duobus modis dici, altero cum
aliquis vino gravis est et inpos sui, altero si solet ebrius fieri et huic
obnoxius vitio est; hunc a Zenone dici qui soleat fieri ebrius, non qui sit;
huic autem neminem commissurum arcana quae per vinum eloqui possit.
11.
Quod est falsum; prima enim illa interrogatio conplectitur eum qui est ebrius,
non eum qui futurus est. Plurimum enim interesse concedes et inter ebrium et
ebriosum: potest et qui ebrius est tunc primum esse nec habere hoc vitium, et
qui ebriosus est saepe extra ebrietatem esse; itaque id intellego quod
significari verbo isto solet, praesertim cum ab homine diligentiam professo
ponatur et verba examinante. Adice nunc quod, si hoc intellexit Zenon et nos
intellegere noluit, ambiguitate verbi quaesiit locum fraudi, quod faciendum non
est ubi veritas quaeritur.
12.
Sed sane hoc senserit: quod sequitur falsum est, ei qui soleat ebrius fieri non
committi sermonem secretum. Cogita enim quam multis militibus non semper
sobriis et imperator et tribunus et centurio tacenda mandaverint. De illa C.
Caesaris caede, illius dico qui superato Pompeio rem publicam tenuit, tam
creditum est Tillio Cimbro quam C. Cassio. Cassius tota vita aquam bibit,
Tillius Cimber et nimius erat in vino et scordalus. In hanc rem iocatus est
ipse: 'ego' inquit 'quemquam feram, qui vinum ferre non possum? '.
13.
Sibi quisque nunc nominet eos quibus scit et vinum male credi et sermonem bene;
unum tamen exemplum quod occurrit mihi referam, ne intercidat. Instruenda est
enim vita exemplis inlustribus, nec semper confugiamus ad vetera.
14.
L. Piso, urbis custos, ebrius ex quo semel factus est fuit. Maiorem noctis
partem in convivio exigebat; usque in horam sextam fere dormiebat: hoc eius
erat matutinum. Officium tamen suum, quo tutela urbis continebatur,
diligentissime administravit. Huic et divus Augustus dedit secreta mandata, cum
illum praeponeret Thraciae, quam perdomuit, et Tiberius proficiscens in
Campaniam, cum multa in urbe et suspecta relinqueret et invisa.
15.
Puto, quia bene illi cesserat Pisonis ebrietas, postea Cossum fecit urbis
praefectum, virum gravem, moderatum, sed mersum vino et madentem, adeo ut ex
senatu aliquando, in quem e convivio venerat, oppressus inexcitabili somno
tolleretur. Huic tamen Tiberius multa sua manu scripsit quae committenda ne
ministris quidem suis iudicabat: nullum Cosso aut privatum secretum aut
publicum elapsum est.
16.
Itaque declamationes istas de medio removeamus: 'non est animus in sua
potestate ebrietate devinctus: quemadmodum musto dolia ipsa rumpuntur et omne
quod in imo iacet in summam partem vis caloris eiectat, sic vino exaestuante
quidquid in imo iacet abditum effertur et prodit in medium. Onerati mero
quemadmodum non continent cibum vino redundante, ita ne secretum quidem; quod
suum alienumque est pariter effundunt. '
17.
Sed quamvis hoc soleat accidere, ita et illud solet, ut cum iis quos sciamus
libentius bibere de rebus necessariis deliberemus; falsum ergo est hoc quod
patrocinii loco ponitur, ei qui soleat ebrius fieri non dari tacitum. Quanto
satius est aperte accusare ebrietatem et vitia eius exponere, quae etiam tolerabilis
homo vitaverit, ne dum perfectus ac sapiens, cui satis est sitim extinguere,
qui, etiam si quando hortata est hilaritas aliena causa producta longius, tamen
citra ebrietatem resistit.
18.
Nam de illo videbimus, an sapientis animus nimio vino turbetur et faciat ebriis
solita: interim, si hoc colligere vis, virum bonum non debere ebrium fieri, cur
syllogismis agis? Dic quam turpe sit plus sibi ingerere quam capiat et stomachi
sui non nosse mensuram, quam multa ebrii faciant quibus sobrii erubescant,
nihil aliud esse ebrietatem quam voluntariam insaniam. Extende in plures dies
illum ebrii habitum: numquid de furore dubitabis? nunc quoque non est minor sed
brevior.
19.
Refer Alexandri Macedonis exemplum, qui Clitum carissimum sibi ac fidelissimum
inter epulas transfodit et intellecto facinore mori voluit, certe debuit. Omne
vitium ebrietas et incendit et detegit, obstantem malis conatibus verecundiam
removet; plures enim pudore peccandi quam bona voluntate prohibitis abstinent.
20.
Ubi possedit animum nimia vis vini, quidquid mali latebat emergit. Non facit
ebrietas vitia sed protrahit: tunc libidinosus ne cubiculum quidem expectat,
sed cupiditatibus suis quantum petierunt sine dilatione permittit; tunc
inpudicus morbum profitetur ac publicat; tunc petulans non linguam, non manum
continet. Crescit insolenti superbia, crudelitas saevo, malignitas livido; omne
vitium laxatur et prodit.
21.
Adice illam ignorationem sui, dubia et parum explanata verba, incertos oculos,
gradum errantem, vertiginem capitis, tecta ipsa mobilia velut aliquo turbine
circumagente totam domum, stomachi tormenta cum effervescit merum ac viscera
ipsa distendit. Tunc tamen utcumque tolerabile est, dum illi vis sua est: quid
cum somno vitiatur et quae ebrietas fuit cruditas facta est?
22.
Cogita quas clades ediderit publica ebrietas: haec acerrimas gentes
bellicosasque hostibus tradidit, haec multorum annorum pertinaci bello defensa
moenia patefecit, haec contumacissimos et iugum recusantes in alienum egit
arbitrium, haec invictos acie mero domuit.
23.
Alexandrum, cuius modo feci mentionem, tot itinera, tot proelia, tot hiemes per
quas victa temporum locorumque difficultate transierat, tot flumina ex ignoto
cadentia, tot maria tutum dimiserunt: intemperantia bibendi et ille Herculaneus
ac fatalis scyphus condidit.
24.
Quae gloria est capere multum? cum penes te palma fuerit et propinationes tuas
strati somno ac vomitantes recusaverint, cum superstes toti convivio fueris,
cum omnes viceris virtute magnifica et nemo vini tam capax fuerit, vinceris a
dolio.
25.
M. Antonium, magnum virum et ingeni nobilis, quae alia res perdidit et in
externos mores ac vitia non Romana traiecit quam ebrietas nec minor vino
Cleopatrae amor? Haec illum res hostem rei publicae, haec hostibus suis inparem
reddidit; haec crudelem fecit, cum capita principum civitatis cenanti
referrentur, cum inter apparatissimas epulas luxusque regales ora ac manus
proscriptorum recognosceret, cum vino gravis sitiret tamen sanguinem.
Intolerabile erat quod ebrius fiebat cum haec faceret: quanto intolerabilius
quod haec in ipsa ebrietate faciebat!
26.
Fere vinolentiam crudelitas sequitur; vitiatur enim exasperaturque sanitas
mentis. Quemadmodum <morosos> difficilesque faciunt diutini morbi et ad
minimam rabidos offensionem, ita ebrietates continuae efferant animos; nam cum
saepe apud se non sint, consuetudo insaniae durat et vitia vino concepta etiam
sine illo valent.
27.
Dic ergo quare sapiens non debeat ebrius fieri; deformitatem rei et
inportunitatem ostende rebus, non verbis. Quod facillimum est, proba istas quae
voluptates vocantur, ubi transcenderunt modum, poenas esse. Nam si illud
argumentaberis, sapientem multo vino non inebriari et retinere rectum tenorem
etiam si temulentus sit, licet colligas nec veneno poto moriturum nec sopore
sumpto dormiturum nec elleboro accepto quidquid in visceribus haerebit
eiecturum deiecturumque. Sed si
temptantur pedes, lingua non constat, quid est quare illum existimes in parte
sobrium esse, in parte ebrium? Vale.
|