|
1.
In ipsa Scipionis Africani villa iacens haec tibi scribo, adoratis manibus eius
et ara, quam sepulchrum esse tanti viri suspicor. Animum quidem eius in caelum
ex quo erat redisse persuadeo mihi, non quia magnos exercitus duxit (hos enim
et Cambyses furiosus ac furore feliciter usus habuit), sed ob egregiam
moderationem pietatemque, quam magis in illo admirabilem iudico cum reliquit
patriam quam cum defendit. Aut Scipio Romae esse debebat aut Roma in libertate.
2.
'Nihil' inquit 'volo derogare legibus, nihil institutis; aequum inter omnes
cives ius sit. Utere sine me beneficio meo, patria. Causa tibi libertatis fui,
ero et argumentum: exeo, si plus quam tibi expedit crevi. '
3.
Quidni ego admirer hanc magnitudinem animi, qua in exilium voluntarium secessit
et civitatem exoneravit? Eo perducta res erat ut aut libertas Scipioni aut
Scipio libertati faceret iniuriam. Neutrum fas erat; itaque locum dedit legibus
et se Liternum recepit tam suum exilium rei publicae inputaturus quam
Hannibalis.
4.
Vidi villam extructam lapide quadrato, murum circumdatum silvae, turres quoque
in propugnaculum villae utrimque subrectas, cisternam aedificiis ac viridibus
subditam quae sufficere in usum vel exercitus posset, balneolum angustum,
tenebricosum ex consuetudine antiqua: non videbatur maioribus nostris caldum
nisi obscurum.
5.
Magna ergo me voluptas subiit contemplantem mores Scipionis ac nostros: in hoc
angulo ille 'Carthaginis horror', cui Roma debet quod tantum semel capta est,
abluebat corpus laboribus rusticis fessum. Exercebat enim opere se terramque
(ut mos fuit priscis) ipse subigebat. Sub hoc ille tecto tam sordido stetit,
hoc illum pavimentum tam vile sustinuit: at nunc quis est qui sic lavari
sustineat?
6.
Pauper sibi videtur ac sordidus nisi parietes magnis et pretiosis orbibus
refulserunt, nisi Alexandrina marmora Numidicis crustis distincta sunt, nisi
illis undique operosa et in picturae modum variata circumlitio praetexitur,
nisi vitro absconditur camera, nisi Thasius lapis, quondam rarum in aliquo
spectaculum templo, piscinas nostras circumdedit, in quas multa sudatione
corpora exsaniata demittimus, nisi aquam argentea epitonia fuderunt.
7.
Et adhuc plebeias fistulas loquor: quid cum ad balnea libertinorum pervenero?
Quantum statuarum, quantum columnarum est nihil sustinentium sed in ornamentum
positarum impensae causa! quantum aquarum per gradus cum fragore labentium! Eo deliciarum pervenimus ut nisi gemmas calcare
nolimus.
8.
In hoc balneo Scipionis minimae sunt rimae magis quam fenestrae muro lapideo
exsectae, ut sine iniuria munimenti lumen admitterent; at nunc blattaria vocant
balnea, si qua non ita aptata sunt ut totius diei solem fenestris amplissimis
recipiant, nisi et lavantur simul et colorantur, nisi ex solio agros ac maria
prospiciunt. Itaque quae concursum et admirationem habuerant cum dedicarentur,
ea in antiquorum numerum reiciuntur cum aliquid novi luxuria commenta est quo
ipsa se obrueret.
9.
At olim et pauca erant balnea nec ullo cultu exornata: cur enim exornaretur res
quadrantaria et in usum, non in oblectamentum reperta? Non suffundebatur aqua
nec recens semper velut ex calido fonte currebat, nec referre credebant in quam
perlucida sordes deponerent.
10.
Sed, di boni, quam iuvat illa balinea intrare obscura et gregali tectorio
inducta, quae scires Catonem tibi aedilem aut Fabium Maximum aut ex Corneliis
aliquem manu sua temperasse! Nam hoc quoque nobilissimi aediles fungebantur
officio intrandi ea loca quae populum receptabant exigendique munditias et
utilem ac salubrem temperaturam, non hanc quae nuper inventa est similis incendio,
adeo quidem ut convictum in aliquo scelere servum vivum lavari oporteat. Nihil
mihi videtur iam interesse, ardeat balineum an caleat.
11.
Quantae nunc aliqui rusticitatis damnant Scipionem quod non in caldarium suum
latis specularibus diem admiserat, quod non in multa luce decoquebatur et
expectabat ut in balneo concoqueret! O hominem calamitosum! nesciit vivere. Non
saccata aqua lavabatur sed saepe turbida et, cum plueret vehementius, paene
lutulenta. Nec multum eius intererat an sic lavaretur; veniebat enim ut sudorem
illic ablueret, non ut unguentum.
12.
Quas nunc quorundam voces futuras credis? 'Non invideo Scipioni: vere in exilio
vixit qui sic lavabatur. ' Immo, si scias, non cotidie lavabatur; nam, ut aiunt
qui priscos mores urbis tradiderunt, brachia et crura cotidie abluebant, quae
scilicet sordes opere collegerant, ceterum toti nundinis lavabantur. Hoc loco dicet aliquis:
'liquet mihi immundissimos fuisse'. Quid putas illos oluisse? militiam,
laborem, virum. Postquam munda balnea inventa sunt, spurciores sunt.
13.
Descripturus infamem et nimiis notabilem deliciis Horatius Flaccus quid ait?
Pastillos
Buccillus olet.
Dares nunc
Buccillum: proinde esset ac si hircum oleret, Gargonii loco esset, quem idem
Horatius Buccillo opposuit. Parum est sumere unguentum nisi bis die terque
renovatur, ne evanescat in corpore. Quid quod hoc odore tamquam suo gloriantur?
14.
Haec si tibi nimium tristia videbuntur, villae inputabis, in qua didici ab
Aegialo, diligentissimo patre familiae (is enim nunc huius agri possessor est)
quamvis vetus arbustum posse transferri. Hoc nobis senibus discere necessarium
est, quorum nemo non olivetum alteri ponit, quod vidi illud arborum trimum et
quadrimum fastidiendi fructus aut deponere.
15.
Te quoque proteget illa quae
tarda venit
seris factura nepotibus umbram,
ut ait Vergilius
noster, qui non quid verissime sed quid decentissime diceretur aspexit, nec
agricolas docere voluit sed legentes delectare.
16.
Nam, ut alia omnia transeam, hoc quod mihi hodie necesse fuit deprehendere,
adscribam:
vere fabis satio
est; tunc te quoque, Medica, putres
accipiunt
sulci, et milio venit annua cura.
An uno tempore
ista ponenda sint et an utriusque verna sit satio, hinc aestimes licet: Iunius mensis
est quo tibi scribo, iam proclivis in Iulium: eodem die vidi fabam metentes,
milium serentes.
17.
Ad olivetum revertar, quod vidi duobus modis positum: magnarum arborum truncos
circumcisis ramis et ad unum redactis pedem cum rapo suo transtulit, amputatis
radicibus, relicto tantum capite ipso ex quo illae pependerant. Hoc fimo
tinctum in scrobem demisit, deinde terram non adgessit tantum, sed calcavit et
pressit.
18.
Negat quicquam esse hac, ut ait, pisatione efficacius. Videlicet frigus
excludit et ventum; minus praeterea movetur et ob hoc nascentes radices prodire
patitur ac solum adprendere, quas necesse est cereas adhuc et precario
haerentes levis quoque revellat agitatio. Rapum autem arboris antequam obruat
radit; ex omni enim materia quae nudata est, ut ait, radices exeunt novae. Non
plures autem super terram eminere debet truncus quam tres aut quattuor pedes;
statim enim ab imo vestietur nec magna pars eius quemadmodum in olivetis
veteribus arida et retorrida erit.
19.
Alter ponendi modus hic fuit: ramos fortes nec corticis duri, quales esse
novellarum arborum solent, eodem genere deposuit. Hi paulo tardius surgunt, sed
cum tamquam a planta processerint, nihil habent in se abhorridum aut triste.
20.
Illud etiamnunc vidi, vitem ex arbusto suo annosam transferri; huius
capillamenta quoque, si fieri potest, colligenda sunt, deinde liberalius
sternenda vitis, ut etiam ex corpore radicescat. Et vidi non tantum mense
Februario positas sed etiam Martio exacto; tenent et conplexae sunt non suas
ulmos.
21.
Omnes autem istas arbores quae, ut ita dicam, grandis capiae sunt, ait aqua
adiuvandas cisternina; quae si prodest, habemus pluviam in nostra potestate.
Plura te docere non cogito, ne quemadmodum Aegialus me sibi adversarium
paravit, sic ego parem te mihi. Vale.
|