|
1.
Puto, inter me teque conveniet externa corpori adquiri, corpus in honorem animi
coli, in animo esse partes ministras, per quas movemur alimurque, propter ipsum
principale nobis datas. In hoc principali est aliquid inrationale, est et
rationale; illud huic servit, hoc unum est quod alio non refertur sed omnia ad
se refert. Nam illa quoque divina ratio omnibus praeposita est, ipsa sub nullo
est; et haec autem nostra eadem est, quae ex illa est.
2.
Si de hoc inter nos convenit, sequitur ut de illo quoque conveniat, in hoc uno
positam esse beatam vitam, ut in nobis ratio perfecta sit. Haec enim sola non
summittit animum, stat contra fortunam; in quolibet rerum habitu servitus
servat. Id autem unum bonum est quod numquam defringitur. Is est, inquam,
beatus quem nulla res minorem facit; tenet summa, et ne ulli quidem nisi sibi
innixus; nam qui aliquo auxilio sustinetur potest cadere. Si aliter est,
incipient multum in nobis valere non nostra. Quis autem vult constare fortuna
aut quis se prudens ob aliena miratur?
3.
Quid est beata vita? securitas et perpetua tranquillitas. Hanc dabit animi magnitudo, dabit constantia bene
iudicati tenax. Ad haec quomodo pervenitur? si veritas tota perspecta est; si
servatus est in rebus agendis ordo, modus, decor, innoxia voluntas ac benigna,
intenta rationi nec umquam ab illa recedens, amabilis simul mirabilisque. Denique ut breviter tibi
formulam scribam, talis animus esse sapientis viri debet qualis deum deceat.
4.
Quid potest desiderare is cui omnia honesta contingunt? Nam si possunt aliquid
non honesta conferre ad optimum statum, in his erit beata vita sine quibus non
est. Et quid turpius stultiusve quam bonum rationalis animi ex inrationalibus
nectere?
5.
Quidam tamen augeri summum bonum iudicant, quia parum plenum sit fortuitis
repugnantibus. Antipater quoque inter magnos sectae huius auctores aliquid se
tribuere dicit externis, sed exiguum admodum. Vides autem quale sit die non
esse contentum nisi aliquis igniculus adluxerit: quod potest in hac claritate
solis habere scintilla momentum?
6.
Si non es sola honestate contentus, necesse est aut quietem adici velis, quam
Graeci aochlesian vocant, aut voluptatem. Horum alterum utcumque recipi potest;
vacat enim animus molestia liber ad inspectum universi, nihilque illum avocat a
contemplatione naturae. Alterum illud, voluptas, bonum pecoris est: adicimus
rationali inrationale, honesto inhonestum, magno * * * vitam facit
titillatio corporis?
7.
Quid ergo dubitatis dicere bene esse homini, si palato bene est? Et hunc tu, non dico
inter viros numeras, sed inter homines, cuius summum bonum saporibus et coloribus
et sonis constat? Excedat ex hoc animalium numero pulcherrimo ac dis secundo;
mutis adgregetur animal pabulo laetum.
8.
Inrationalis pars animi duas habet partes, alteram animosam, ambitiosam,
inpotentem, positam in adfectionibus, alteram humilem, languidam, voluptatibus
deditam: illam effrenatam, meliorem tamen, certe fortiorem ac digniorem viro,
reliquerunt, hanc necessariam beatae vitae putaverunt, enervem et abiectam.
9.
Huic rationem servire iusserunt, et fecerunt animalis generosissimi summum
bonum demissum et ignobile, praeterea mixtum portentosumque et ex diversis ac
male congruentibus membris. Nam ut ait Vergilius noster in Scylla,
prima hominis
facies et pulchro pectore virgo
pube tenus,
postrema immani corpore pistrix
delphinum
caudas utero commissa luporum.
Huic tamen Scyllae fera animalia adiuncta
sunt, horrenda, velocia: at isti sapientiam ex quibus composuere portentis?
10.
Prima pars hominis est ipsa virtus; huic committitur inutilis caro et fluida,
receptandis tantum cibis habilis, ut ait Posidonius. Virtus illa divina in
lubricum desinit et superioribus eius partibus venerandis atque caelestibus
animal iners ac marcidum adtexitur. Illa utcumque altera quies nihil quidem
ipsa praestabat animo, sed inpedimenta removebat: voluptas ultro dissolvit et
omne robur emollit. Quae invenietur tam
discors inter se iunctura corporum? Fortissimae rei inertissima adstruitur,
severissimae parum seria, sanctissimae intemperans usque ad incesta.
11.
'Quid ergo? ' inquit 'si virtutem nihil inpeditura sit bona valetudo et quies et
dolorum vacatio, non petes illas? '
Quidni petam? non quia bona sunt, sed quia secundum naturam sunt, et quia bono
a me iudicio sumentur. Quid erit tunc in illis bonum? hoc unum, bene eligi. Nam
cum vestem qualem decet sumo, cum ambulo ut oportet, cum ceno quemadmodum
debeo, non cena aut ambulatio aut vestis bona sunt, sed meum in iis propositum
servantis in quaque re rationi convenientem modum.
12.
Etiamnunc adiciam: mundae vestis electio adpetenda est homini; natura enim homo
mundum et elegans animal est. Itaque non est bonum per se munda vestis sed
mundae vestis electio, quia non in re bonum est sed in electione quali;
actiones nostrae honestae sunt, non ipsa quae aguntur.
13.
Quod de veste dixi, idem me dicere de corpore existima. Nam hoc quoque natura
ut quandam vestem animo circumdedit; velamentum eius est. Quis autem umquam
vestimenta aestimavit arcula? nec bonum nec malum vagina gladium facit. Ergo de
corpore quoque idem tibi respondeo: sumpturum quidem me, si detur electio, et
sanitatem et vires, bonum autem futurum iudicium de illis meum, non ipsa.
14.
'Est quidem' inquit 'sapiens beatus; summum tamen illud bonum non consequitur
nisi illi et naturalia instrumenta respondeant. Ita miser quidem esse qui
virtutem habet non potest, beatissimus autem non est qui naturalibus bonis
destituitur, ut valetudine, ut membrorum integritate. '
15.
Quod incredibilius videtur, id concedis, aliquem in maximis et continuis
doloribus non esse miserum, esse etiam beatum: quod levius est negas,
beatissimum esse. Atqui si potest virtus efficere ne miser aliquis sit,
facilius efficiet ut beatissimus sit; minus enim intervalli a beato ad
beatissimum restat quam a misero ad beatum. An quae res tantum valet ut ereptum
calamitatibus inter beatos locet non potest adicere quod superest, ut
beatissimum faciat? in summo deficit clivo?
16.
Commoda sunt in vita et incommoda, utraque extra nos. Si non est miser vir
bonus quamvis omnibus prematur incommodis, quomodo non est beatissimus si
aliquibus commodis deficitur? Nam quemadmodum incommodorum onere usque ad
miserum non deprimitur, sic commodorum inopia non deducitur a beatissimo, sed tam
sine commodis beatissimus est quam non est sub incommodis miser; aut potest
illi eripi bonum suum, si potest minui.
17.
Paulo ante dicebam igniculum nihil conferre lumini solis; claritate enim eius
quidquid sine illo luceret absconditur. 'Sed quaedam' inquit 'soli quoque opstant. ' At
sol integer est etiam inter opposita, et quamvis aliquid interiacet quod nos
prohibeat eius aspectu, in opere est, cursu suo fertur; quotiens inter nubila
eluxit, non est sereno minor, ne tardior quidem, quoniam multum interest utrum
aliquid obstet tantum an inpediat.
18.
Eodem modo virtuti opposita nihil detrahunt: non est minor, sed minus fulget. Nobis forsitan non aeque
apparet ac nitet, sibi eadem est et more solis obscuri in occulto vim suam
exercet. Hoc itaque adversus virtutem possunt calamitates et damna et iniuriae
quod adversus solem potest nebula.
19.
Invenitur qui dicat sapientem corpore parum prospero usum nec miserum esse nec
beatum. Hic quoque fallitur; exaequat enim fortuita virtutibus et tantundem
tribuit honestis quantum honestate carentibus. Quid autem foedius, quid indignius quam comparari veneranda contemptis?
Veneranda enim sunt iustitia, pietas, fides, fortitudo, prudentia: e contrario
vilia sunt quae saepe contingunt pleniora vilissimis, crus solidum et lacertus
et dentes et horum sanitas firmitasque.
20.
Deinde si sapiens cui corpus molestum est nec miser habebitur nec beatus, sed
<in> medio relinquetur, vita quoque eius nec adpetenda erit nec fugienda.
Quid autem tam absurdum quam sapientis vitam adpetendam non esse? aut quid tam
extra fidem quam esse aliquam vitam nec adpetendam nec fugiendam? Deinde si
damna corporis miserum non faciunt, beatum esse patiuntur; nam quibus potentia
non est in peiorem transferendi statum, ne interpellandi quidem optimum.
21.
'Frigidum' inquit 'aliquid et calidum novimus, inter utrumque tepidum est; sic
aliquis beatus est, aliquis miser, aliquis nec beatus nec miser. ' Volo hanc contra nos positam imaginem excutere. Si
tepido illi plus frigidi ingessero, fiet frigidum; si plus calidi adfudero,
fiet novissime calidum. At huic nec misero nec beato quantumcumque ad miserias
adiecero, miser non erit, quemadmodum dicitis; ergo imago ista dissimilis est.
22.
Deinde trado tibi hominem nec miserum nec beatum. Huic adicio caecitatem: non fit
miser; adicio debilitatem: non fit miser; adicio dolores continuos et graves:
miser non fit. Quem tam multa mala in
miseram vitam non transferunt ne ex beata quidem educunt.
23.
Si non potest, ut dicitis, sapiens ex beato in miserum decidere, non potest in
non beatum. Quare enim qui labi coepit alicubi subsistat? quae res illum non
patitur ad imum devolvi retinet in summo. Quidni non possit beata vita
rescindi? ne remitti quidem potest, et ideo virtus ad illam per se ipsa satis
est.
24.
'Quid ergo? ' inquit 'sapiens non est beatior qui diutius vixit, quem nullus avocavit
dolor, quam ille qui cum mala fortuna semper luctatus est? ' Responde mihi:
numquid et melior est et honestior? Si haec non sunt, ne beatior quidem est.
Rectius vivat oportet ut beatius vivat: si rectius non potest, ne beatius
quidem. Non intenditur virtus, ergo ne
beata quidem vita, quae ex virtute est. Virtus enim tantum bonum est ut istas accessiones
minutas non sentiat, brevitatem aevi et dolorem et corporum varias offensiones;
nam voluptas non est digna ad quam respiciat.
25.
Quid est in virtute praecipuum? futuro non indigere nec dies suos conputare. In
quantulo libet tempore bona aeterna consummat. Incredibilia nobis haec videntur
et supra humanam naturam excurrentia; maiestatem enim eius ex nostra
inbecillitate metimur et vitiis nostris nomen virtutis inponimus. Quid porro?
non aeque incredibile videtur aliquem in summis cruciatibus positum dicere
'beatus sum'? Atqui haec vox in ipsa officina voluptatis audita est.
'Beatissimum' inquit 'hunc et ultimum diem ago' Epicurus, cum illum hinc urinae
difficultas torqueret, hinc insanabilis exulcerati dolor ventris.
26.
Quare ergo incredibilia ista sint apud eos qui virtutem colunt, cum apud eos
quoque reperiantur apud quos voluptas imperavit? Hi quoque degeneres et
humillimae mentis aiunt in summis doloribus, in summis calamitatibus sapientem
nec miserum futurum nec beatum. Atqui hoc quoque incredibile est, immo
incredibilius; non video enim quomodo non in imum agatur e fastigio suo deiecta
virtus. Aut beatum praestare debet aut, si ab hoc depulsa est, non prohibebit
fieri miserum. Stans non potest mitti: aut vincatur oportet aut vincat.
27.
'Dis' inquit 'immortalibus solis et virtus et beata vita contigit, nobis umbra
quaedam illorum bonorum et similitudo; accedimus ad illa, non pervenimus. ' Ratio vero dis
hominibusque communis est: haec in illis consummata est, in nobis
consummabilis.
28.
Sed ad desperationem nos vitia nostra perducunt. Nam ille alter secundus est ut
aliquis parum constans ad custodienda optima, cuius iudicium labat etiamnunc et
incertum est. Desideret oculorum atque aurium sensum, bonam valetudinem et non
foedum aspectum corporis et habitu manente suo aetatis praeterea longius
spatium.
29.
Per haec potest non paenitenda agi vita, at inperfecto viro huic malitiae vis
quaedam inest, quia animum habet mobilem ad prava, illa aitarens malitia et ea
agitata abest [de bono]. Non est adhuc bonus, sed in bonum fingitur; cuicumque
autem deest aliquid ad bonum, malus est.
30.
Sed si cui virtus animusque in corpore praesens, hic deos aequat, illo tendit
originis suae memor. Nemo inprobe eo
conatur ascendere unde descenderat. Quid est autem cur non existimes in eo divini aliquid
existere qui dei pars est? Totum hoc quo continemur et unum est et deus; et
socii sumus eius et membra. Capax est noster animus, perfertur illo si vitia
non deprimant. Quemadmodum corporum nostrorum habitus erigitur et spectat in
caelum, ita animus, cui in quantum vult licet porrigi, in hoc a natura rerum
formatus est, ut paria dis vellet; et si utatur suis viribus ac se in spatium
suum extendat, non aliena via ad summa nititur.
31.
Magnus erat labor ire in caelum: redit. Cum hoc iter nactus est, vadit
audaciter contemptor omnium nec ad pecuniam respicit aurumque et argentum,
illis in quibus iacuere tenebris dignissima, non ab hoc aestimat splendore quo
inperitorum verberant oculos, sed a vetere caeno ex quo illa secrevit cupiditas
nostra et effodit. Scit, inquam, aliubi positas esse divitias quam quo
congeruntur; animum impleri debere, non arcam.
32.
Hunc inponere dominio rerum omnium licet, hunc in possessionem rerum naturae
inducere, ut sua orientis occidentisque terminis finiat, deorumque ritu cuncta
possideat, cum opibus suis divites superne despiciat, quorum nemo tam suo
laetus est quam tristis alieno.
33.
Cum se in hanc sublimitatem tulit, corporis quoque ut oneris necessarii non
amator sed procurator est, nec se illi cui inpositus est subicit. Nemo liber est qui corpori servit; nam ut alios
dominos quos nimia pro illo sollicitudo invenit transeas, ipsius morosum
imperium delicatumque est.
34.
Ab hoc modo aequo animo exit, modo magno prosilit, nec quis deinde relicti eius
futurus sit exitus quaerit; sed ut ex barba capilloque tonsa neglegimus, ita
ille divinus animus egressurus hominem, quo receptaculum suum conferatur, ignis
illud excludat an terra contegat an ferae distrahant, non magis ad se iudicat
pertinere quam secundas ad editum infantem. Utrum proiectum aves differant an
consumatur
canibus data praeda marinis,
quid ad illum qui nullus <est>?
35.
Sed tunc quoque cum inter homines est, <non> timet ullas post mortem
minas eorum quibus usque ad mortem timeri parum est. 'Non conterret' inquit 'me
nec uncus nec proiecti ad contumeliam cadaveris laceratio foeda visuris.
Neminem de supremo officio rogo, nulli reliquias meas commendo. Ne quis insepultus esset
rerum natura prospexit: quem saevitia proiecerit dies condet. ' Diserte
Maecenas ait,
nec tumulum curo: sepelit natura relictos.
Alte cinctum
putes dixisse; habuit enim ingenium et grande et virile, nisi illud secunda
discinxissent. Vale.
|