|
1.
Erras, mi Lucili, si existimas nostri saeculi esse vitium luxuriam et
neglegentiam boni moris et alia quae obiecit suis quisque temporibus: hominum
sunt ista, non temporum. Nulla aetas vacavit a culpa; et si aestimare licentiam
cuiusque saeculi incipias, pudet dicere, numquam apertius quam coram Catone
peccatum est.
2.
Credat aliquis pecuniam esse versatam in eo iudicio in quo reus erat P. Clodius
ob id adulterium quod cum Caesaris uxore in operto commiserat, violatis
religionibus eius sacrificii quod 'pro populo' fieri dicitur, sic summotis
extra consaeptum omnibus viris ut picturae quoque masculorum animalium
contegantur? Atqui dati iudicibus nummi sunt et, quod hac etiamnunc pactione
turpius est, stupra insuper matronarum et adulescentulorum nobilium stilari
loco exacta sunt.
3.
Minus crimine quam absolutione peccatum est: adulterii reus adulteria divisit
nec ante fuit de salute securus quam similes sui iudices suos reddidit. Haec in
eo iudicio facta sunt in quo, si nihil aliud, Cato testimonium dixerat. Ipsa ponam verba
Ciceronis, quia res fidem excedit. [Ciceronis
epistularum ad Atticum liber primus]
4.
'Accersivit ad se, promisit, intercessit, dedit. Iam vero (o di boni, rem
perditam! ) etiam noctes certarum mulierum atque adulescentulorum nobilium
introductiones nonnullis iudicibus pro mercedis cumulo fuerunt. '
5.
Non vacat de pretio queri, plus in accessionibus fuit. 'Vis severi illius
uxorem? dabo illam. Vis divitis huius? tibi praestabo concubitum. Adulterium nisi feceris,
damna. Illa formonsa quam desideras
veniet. Illius tibi noctem promitto nec differo; intra comperendinationem fides
promissi mei extabit. ' Plus est distribuere adulteria quam facere; hoc vero
matribus familiae denuntiare est.
6.
Hi iudices Clodiani a senatu petierant praesidium, quod non erat nisi
damnaturis necessarium, et inpetraverant; itaque eleganter illis Catulus
absoluto reo 'quid vos' inquit 'praesidium a nobis petebatis? an ne nummi vobis
eriperentur? ' Inter hos tamen iocos inpune tulit ante iudicium adulter, in
iudicio leno, qui damnationem peius effugit quam meruit.
7.
Quicquam fuisse corruptius illis moribus credis quibus libido non sacris
inhiberi, non iudicis poterat, quibus in ea ipsa quaestione quae extra ordinem
senatusconsulto exercebatur plus quam quaerebatur admissum est? Quaerebatur an post
adulterium aliquis posset tutus esse: apparuit sine adulterio tutum esse non
posse.
8.
Hoc inter Pompeium et Caesarem, inter Ciceronem Catonemque commissum est,
Catonem inquam illum quo sedente populus negatur permisisse sibi postulare
Florales iocos nudandarum meretricum, si credis spectasse tunc severius homines
quam iudicasse. Et fient et facta sunt ista, et licentia urbium aliquando
disciplina metuque, numquam sponte considet.
9.
Non est itaque quod credas nos plurimum libidini permisisse, legibus minimum;
longe enim frugalior haec iuventus est quam illa, cum reus adulterium apud iudices
negaret, iudices apud reum confiterentur, cum stuprum committeretur rei
iudicandae causa, cum Clodius, isdem vitiis gratiosus quibus nocens,
conciliaturas exerceret in ipsa causae dictione. Credat hoc quisquam? qui
damnabatur uno adulterio absolutus est multis.
10.
Omne tempus Clodios, non omne Catones feret. Ad deteriora faciles sumus, quia
nec dux potest nec comes deesse, et res ipsa etiam sine duce, sine comite
procedit. Non pronum est tantum ad vitia sed praeceps, et, quod plerosque
inemendabiles facit, omnium aliarum artium peccata artificibus pudori sunt
offenduntque deerrantem, vitae peccata delectant.
11.
Non gaudet navigio gubernator everso, non gaudet aegro medicus elato, non
gaudet orator si patroni culpa reus cecidit, at contra omnibus crimen suum
voluptati est: laetatur ille adulterio in quod inritatus est ipsa difficultate;
laetatur ille circumscriptione furtoque, nec ante illi culpa quam culpae
fortuna displicuit. Id prava consuetudine
evenit.
12.
Alioquin, ut scias subesse animis etiam in pessima abductis boni sensum nec
ignorari turpe sed neglegi, omnes peccata dissimulant et, quamvis feliciter
cesserint, fructu illorum utuntur, ipsa subducunt. At bona conscientia prodire
vult et conspici: ipsas nequitia tenebras timet.
13.
Eleganter itaque ab Epicuro dictum puto: 'potest nocenti contingere ut lateat,
latendi fides non potest', aut si hoc modo melius hunc explicari posse iudicas
sensum: 'ideo non prodest latere peccantibus quia latendi etiam si felicitatem
habent, fiduciam non habent'. Ita est, tuta scelera esse possunt, <secura
esse non possunt>.
14.
Hoc ego repugnare sectae nostrae si sic expediatur non iudico. Quare? quia
prima illa et maxima peccantium est poena peccasse, nec ullum scelus, licet
illud fortuna exornet muneribus suis, licet tueatur ac vindicet, inpunitum est,
quoniam sceleris in scelere supplicium est. Sed nihilominus et hae illam
secundae poenae premunt ac sequuntur, timere semper et expavescere et
securitati diffidere. Quare ego hoc supplicio nequitiam liberem? quare non
semper illam in suspenso relinquam?
15.
Illic dissentiamus cum Epicuro ubi dicit nihil iustum esse natura et crimina
vitanda esse quia vitari metus non posse: hic consentiamus, mala facinora
conscientia flagellari et plurimum illi tormentorum esse eo quod perpetua illam
sollicitudo urget ac verberat, quod sponsoribus securitatis suae non potest
credere. Hoc enim ipsum argumentum est, Epicure, natura nos a scelere
abhorrere, quod nulli non etiam inter tuta timor est.
16.
Multos fortuna liberat poena, metu neminem. Quare nisi quia infixa nobis eius
rei aversatio est quam natura damnavit? Ideo numquam fides latendi fit etiam latentibus
quia coarguit illos conscientia et ipsos sibi ostendit. Proprium autem est nocentium
trepidare. Male de nobis actum erat, quod multa scelera legem et vindicem
effugiunt et scripta supplicia, nisi illa naturalia et gravia de praesentibus
solverent et in locum patientiae timor cederet. Vale.
|