|
1.
Epistulam quam scripsi Marullo cum filium parvulum amisisset et diceretur
molliter ferre misi tibi, in qua non sum solitum morem secutus nec putavi
leniter illum debere tractari, cum obiurgatione esset quam solacio dignior.
Adflicto enim et magnum vulnus male ferenti paulisper cedendum est; exsatiet se
aut certe primum impetum effundat:
2.
hi qui sibi lugere sumpserunt protinus castigentur et discant quasdam etiam
lacrimarum ineptias esse.
'Solacia expectas? convicia accipe. Tam molliter
tu fers mortem filii? quid faceres si amicum perdidisses? Decessit filius
incertae spei, parvulus; pusillum temporis perit.
3.
Causas doloris conquirimus et de fortuna etiam inique queri volumus, quasi non
sit iustas querendi causas praebitura: at mehercules satis mihi iam videbaris
animi habere etiam adversus solida mala, ne dum ad istas umbras malorum quibus
ingemescunt homines moris causa. Quod damnorum omnium maximum est, si amicum
perdidisses, danda opera erat ut magis gauderes quod habueras quam maereres
quod amiseras.
4.
Sed plerique non conputant quanta perceperint, quantum gavisi sint. Hoc habet
inter reliqua mali dolor iste: non supervacuus tantum sed ingratus est. Ergo
quod habuisti talem amicum, perit opera? Tot annis, tanta coniunctione vitae,
tam familiari studiorum societate nil actum est? Cum amico effers amicitiam? Et quid doles amisisse,
si habuisse non prodest? Mihi crede, magna pars ex iis quos amavimus, licet
ipsos casus abstulerit, apud nos manet; nostrum est quod praeterit tempus nec
quicquam est loco tutiore quam quod fuit.
5.
Ingrati adversus percepta spe futuri sumus, quasi non quod futurum est, si modo
successerit nobis, cito in praeterita transiturum sit. Anguste fructus rerum determinat
qui tantum praesentibus laetus est: et futura et praeterita delectant, haec
expectatione, illa memoria, sed alterum pendet et non fieri potest, alterum non
potest non fuisse. Quis ergo furor est certissimo excidere? Adquiescamus iis
quae iam hausimus, si modo non perforato animo hauriebamus et transmittente
quidquid acceperat.
6.
'Innumerabilia sunt exempla eorum qui liberos iuvenes sine lacrimis extulerint,
qui in senatum aut in aliquod publicum officium a rogo redierint et statim
aliud egerint. Nec immerito; nam primum supervacuum est dolere si nihil dolendo
proficias; deinde iniquum est queri de eo quod uni accidit, omnibus restat;
deinde desiderii stulta conquestio est, ubi minimum interest inter amissum et
desiderantem. Eo itaque aequiore animo esse debemus quod quos amisimus
sequimur.
7.
Respice celeritatem rapidissimi temporis, cogita brevitatem huius spatii per
quod citatissimi currimus, observa hunc comitatum generis humani eodem
tendentis, minimis intervallis distinctum etiam ubi maxima videntur: quem putas
perisse praemissus est. Quid autem dementius quam, cum idem tibi iter
emetiendum sit, flere eum qui antecessit?
8.
Flet aliquis factum quod non ignoravit futurum? Aut si mortem in homine non
cogitavit, sibi inposuit. Flet aliquis factum quod aiebat non posse non fieri?
quisquis aliquem queritur mortuum esse, queritur hominem fuisse. Omnis eadem condicio devinxit: cui nasci contigit mori
restat.
9.
Intervallis distinguimur, exitu aequamur. Hoc quod inter primum diem et ultimum
iacet varium incertumque est: si molestias aestimes, etiam puero longum, si
velocitatem, etiam seni angustum. Nihil non lubricum et fallax et omni
tempestate mobilius; iactantur cuncta et in contrarium transeunt iubente
fortuna, et in tanta volutatione rerum humanarum nihil cuiquam nisi mors certum
est; tamen de eo queruntur omnes in quo uno nemo decipitur.
10.
'"Sed puer decessit. " Nondum
dico melius agi cum eo qui <cito> vita defungitur: ad eum transeamus qui
consenuit: quantulo vincit infantem! Propone temporis profundi vastitatem et
universum conplectere, deinde hoc quod aetatem vocamus humanam compara immenso:
videbis quam exiguum sit quod optamus, quod extendimus.
11.
Ex hoc quantum lacrimae, quantum sollicitudines occupant? quantum mors antequam
veniat optata, quantum valetudo, quantum timor? quantum tenent aut rudes aut
inutiles anni? dimidium ex hoc edormitur. Adice labores, luctus, pericula, et
intelleges etiam in longissima vita minimum esse quod vivitur.
12.
Sed quis tibi concedit non melius se habere eum cui cito reverti licet, cui
ante lassitudinem peractum est iter? Vita nec bonum nec malum est: boni ac mali
locus est. Ita nihil ille perdidit nisi aleam in damnum certiorem. Potuit
evadere modestus et prudens, potuit sub cura tua in meliora formari, sed, quod
iustius timetur, potuit fieri pluribus similis.
13.
Aspice illos iuvenes quos ex nobilissimis domibus in harenam luxuria proiecit;
aspice illos qui suam alienamque libidinem exercent mutuo inpudici, quorum
nullus sine ebrietate, nullus sine aliquo insigni flagitio dies exit: plus
timeri quam sperari potuisse manifestum erit. Non debes itaque causas doloris
accersere nec levia incommoda indignando cumulare.
14.
Non hortor ut nitaris et surgas; non tam male de te iudico ut tibi adversus hoc
totam putem virtutem advocandam. Non est dolor iste sed morsus: tu illum dolorem facis. Sine dubio multum philosophia profecit, si puerum
nutrici adhuc quam patri notiorem animo forti desideras.
15.
'Quid? nunc ego duritiam suadeo et in funere ipso rigere vultum volo et animum
ne contrahi quidem patior? Minime. Inhumanitas est ista, non virtus, funera
suorum isdem oculis quibus ipsos videre nec commoveri ad primam familiarium
divulsionem. Puta autem me vetare: quaedam sunt sui iuris; excidunt etiam
retinentibus lacrimae et animum profusae levant.
16.
Quid ergo est? permittamus illis cadere, non imperemus; fluat quantum adfectus
eiecerit, non quantum poscet imitatio. Nihil vero maerori adiciamus nec illum
ad alienum augeamus exemplum. Plus ostentatio doloris exigit quam dolor: quotus quisque
sibi tristis est? Clarius cum audiuntur gemunt, et taciti quietique dum
secretum est, cum aliquos videre, in fletus novos excitantur; tunc capiti suo
manus ingerunt (quod potuerant facere nullo prohibente liberius), tunc mortem
comprecantur sibi, tunc lectulo devolvuntur: sine spectatore cessat dolor.
17.
Sequitur nos, ut in aliis rebus, ita in hac quoque hoc vitium, ad plurium
exempla componi nec quid oporteat sed quid soleat aspicere. A natura
discedimus, populo nos damus nullius rei bono auctori et in hac re sicut in his
omnibus inconstantissimo. Videt aliquem fortem in luctu suo, impium vocat et
efferatum; videt aliquem conlabentem et corpori adfusum, effeminatum ait et
enervem.
18.
Omnia itaque ad rationem revocanda sunt. Stultius vero nihil est quam famam
captare tristitiae et lacrimas adprobare, quas iudico sapienti viro alias
permissas cadere, alias vi sua latas. Dicam quid intersit. Cum primus nos
nuntius acerbi funeris perculit, cum tenemus corpus e complexu nostro in ignem
transiturum, lacrimas naturalis necessitas exprimit et spiritus ictu doloris
inpulsus quemadmodum totum corpus quatit, ita oculos, quibus adiacentem umorem
perpremit et expellit.
19.
Hae lacrimae per elisionem cadunt nolentibus nobis: aliae sunt quibus exitum
damus cum memoria eorum quos amisimus retractatur, et inest quiddam dulce
tristitiae cum occurrunt sermones eorum iucundi, conversatio hilaris, officiosa
pietas; tunc oculi velut in gaudio relaxantur. His indulgemus, illis vincimur.
20.
Non est itaque quod lacrimas propter circumstantem adsidentemque aut contineas
aut exprimas: nec cessant nec fluunt umquam tam turpiter quam finguntur: eant
sua sponte. Ire autem possunt placidis atque compositis; saepe salva sapientis
auctoritate fluxerunt tanto temperamento ut illis nec humanitas nec dignitas
deesset.
21.
Licet, inquam, naturae obsequi gravitate servata. Vidi ego in funere suorum
verendos, in quorum ore amor eminebat remota omni lugentium scaena; nihil erat
nisi quod veris dabatur adfectibus. Est aliquis et dolendi decor; hic sapienti
servandus est et quemadmodum in ceteris rebus, ita etiam in lacrimis aliquid
sat est: inprudentium ut gaudia sic dolores exundavere.
22.
'Aequo animo excipe necessaria. Quid incredibile, quid novum evenit? quam
multis cum maxime funus locatur, quam multis vitalia emuntur, quam multi post
luctum tuum lugent! Quotiens cogitaveris puerum fuisse, cogita et hominem, cui nihil
certi promittitur, quem fortuna non utique perducit ad senectutem: unde visum
est dimittit.
23.
Ceterum frequenter de illo loquere et memoriam eius quantum potes celebra; quae
ad te saepius revertetur si erit sine acerbitate ventura; nemo enim libenter
tristi conversatur, ne dum tristitiae. Si quos sermones eius, si quos quamvis
parvoli iocos cum voluptate audieras, saepius repete; potuisse illum implere
spes tuas, quas paterna mente conceperas, audacter adfirma.
24.
Oblivisci quidem suorum ac memoriam cum corporibus efferre et effusissime
flere, meminisse parcissime, inhumani animi est. Sic aves, sic ferae suos
diligunt, quarum [contria] concitatus [actus] est amor et paene rabidus, sed
cum amissis totus extinguitur. Hoc prudentem virum non decet: meminisse
perseveret, lugere desinat.
25.
'Illud nullo modo probo quod ait Metrodorus, esse aliquam cognatam tristitiae voluptatem,
hanc esse captandam in eiusmodi tempore. Ipsa
Metrodori verba subscripsi. Metrodoron epistolon pros ten adelphen. estin gar
tis hedone lupe suggenes, hen chre thereuein kata touton ton kairon.
26.
De quibus non dubito quid sis sensurus; quid enim est turpius quam captare in
ipso luctu voluptatem, immo per luctum, et inter lacrimas quoque quod iuvet
quaerere? Hi sunt qui nobis obiciunt nimium rigorem et infamant praecepta
nostra duritiae, quod dicamus dolorem aut admittendum in animum non esse aut
cito expellendum. Utrum tandem est aut incredibilius aut inhumanius, non
sentire amisso amico dolorem an voluptatem in ipso dolore aucupari?
27.
Nos quod praecipimus honestum est: cum aliquid lacrimarum adfectus effuderit
et, ut ita dicam, despumaverit, non esse tradendum animum dolori. Quid, tu
dicis miscendam ipsi dolori voluptatem? sic consolamur crustulo pueros, sic
infantium fletum infuso lacte conpescimus. Ne illo quidem tempore quo filius
ardet aut amicus expirat cessare pateris voluptatem, sed ipsum vis titillare
maerorem? Utrum honestius dolor ab animo summovetur an voluptas ad dolorem
quoque admittitur? "Admittitur" dico? Captatur, et quidem ex ipso.
28.
"Est aliqua" inquit "voluptas cognata tristitiae. " Istuc
nobis licet dicere, vobis quidem non licet. Unum bonum nostis, voluptatem, unum
malum, dolorem: quae potest inter bonum et malum esse cognatio? Sed puta esse: nunc potissimum eruitur? Et ipsum dolorem
scrutamur, an aliquid habeat iucundum circa se et voluptarium?
29.
Quaedam remedia aliis partibus corporis salutaria velut foeda et indecora
adhiberi aliis nequeunt, et quod aliubi prodesset sine damno verecundiae, id
fit inhonestum loco vulneris: non te pudet luctum voluptate sanare? Severius ista plaga curanda est. Illud potius admone,
nullum mali sensum ad eum qui perit pervenire; nam si pervenit, non perit.
30.
Nulla, inquam, res eum laedit qui nullus est: vivit si laeditur. Utrum putas
illi male esse quod nullus est an quod est adhuc aliquis? Atqui nec ex eo
potest ei tormentum esse quod non est (quis enim nullius sensus est? ) nec ex eo
quod est; effugit enim maximum mortis incommodum, non esse.
31.
Illud quoque dicamus ei qui deflet ac desiderat in aetate prima raptum: omnes,
quantum ad brevitatem aevi, si universo compares, et iuvenes et senes, in aequo
sumus. Minus enim ad nos ex aetate omni venit quam quod minimum esse quis
dixerit, quoniam quidem minimum aliqua pars est: hoc quod vivimus proximum
nihilo est; et tamen, o dementiam nostram, late disponitur.
32.
'Haec tibi scripsi, non tamquam expectaturus esses remedium a me tam serum
(liquet enim mihi te locutum tecum quidquid lecturus es) sed ut castigarem
exiguam illam moram qua a te recessisti, et in reliquum adhortarer contra
fortunam tolleres animos et omnia eius tela non tamquam possent venire sed
tamquam utique essent ventura prospiceres. Vale. '
|