|
1.
Fabiani Papiri libros qui inscribuntur civilium legisse te cupidissime scribis,
et non respondisse expectationi tuae; deinde oblitus de philosopho agi
compositionem eius accusas. Puta esse
quod dicis et effundi verba, non figi. Primum habet ista res suam gratiam et
est decor proprius orationis leniter lapsae; multum enim interesse existimo
utrum exciderit an fluxerit. <Adice> nunc quod in hoc quoque quod
dicturus sum ingens differentia est:
2.
Fabianus mihi non effundere videtur orationem sed fundere; adeo larga est et
sine perturbatione, non sine cursu tamen veniens. Illud plane fatetur et praefert,
non esse tractatam nec diu tortam. Sed ita, ut vis, esse credamus: mores ille,
non verba composuit et animis scripsit ista, non auribus.
3.
Praeterea ipso dicente non vacasset tibi partes intueri, adeo te summa
rapuisset; et fere quae impetu placent minus praestant ad manum relata; sed
illud quoque multum est, primo aspectu oculos occupasse, etiam si contemplatio
diligens inventura est quod arguat.
4.
Si me interrogas, maior ille est qui iudicium abstulit quam qui meruit; et scio
hunc tutiorem esse, scio audacius sibi de futuro promittere. Oratio sollicita
philosophum non decet: ubi tandem erit fortis et constans, ubi periculum sui
faciet qui timet verbis?
5.
Fabianus non erat neglegens in oratione sed securus. Itaque nihil invenies sordidum: electa verba sunt, non
captata, nec huius saeculi more contra naturam suam posita et inversa,
splendida tamen quamvis sumantur e medio. Sensus honestos et magnificos
habes, non coactos in sententiam sed latius dictos. Videbimus quid parum
recisum sit, quid parum structum, quid non huius recentis politurae: cum
circumspexeris omnia, nullas videbis angustias inanis.
6.
Desit sane varietas marmorum et concisura aquarum cubiculis interfluentium et
pauperis cella et quidquid aliud luxuria non contenta decore simplici miscet:
quod dici solet, domus recta est. Adice nunc quod de compositione non constat:
quidam illam volunt esse ex horrido comptam, quidam usque eo aspera gaudent ut
etiam quae mollius casus explicuit ex industria dissipent et clausulas
abrumpant ne ad expectatum respondeant.
7.
Lege Ciceronem: compositio eius una est, pedem curvat lenta et sine infamia
mollis. At contra Pollionis Asinii salebrosa et exiliens et ubi minime expectes
relictura. Denique omnia apud Ciceronem desinunt, apud Pollionem cadunt,
exceptis paucissimis quae ad certum modum et ad unum exemplar adstricta sunt.
8.
Humilia praeterea tibi videri dicis omnia et parum erecta: quo vitio carere eum
iudico. Non sunt enim illa humilia sed
placida et ad animi tenorem quietum compositumque formata, nec depressa sed
plana. Deest illis oratorius vigor stimulique quos quaeris et subiti ictus
sententiarum; sed totum corpus, videris quam sit comptum, honestum est. Non
habet oratio eius sed dabit dignitatem.
9.
Adfer quem Fabiano possis praeponere. Dic Ciceronem, cuius libri ad
philosophiam pertinentes paene totidem sunt quot Fabiani: cedam, sed non statim
pusillum est si quid maximo minus est. Dic Asinium Pollionem: cedam, et respondeamus: in
re tanta eminere est post duos esse. Nomina adhuc T. Livium; scripsit enim et
dialogos, quos non magis philosophiae adnumerare possis quam historiae, et ex
professo philosophiam continentis libros: huic quoque dabo locum. Vide tamen
quam multos antecedat qui a tribus vincitur et tribus eloquentissimis.
10.
Sed non praestat omnia: non est fortis oratio eius, quamvis elata sit; non est
violenta nec torrens, quamvis effusa sit; non est perspicua sed pura. 'Desideres' inquis 'contra vitia aliquid aspere dici,
contra pericula animose, contra fortunam superbe, contra ambitionem
contumeliose. Volo luxuriam obiurgari, libidinem traduci, inpotentiam frangi.
Sit aliquid oratorie acre, tragice grande, comice exile. ' Vis illum adsidere
pusillae rei, verbis: ille rerum se magnitudini addixit, eloquentiam velut
umbram non hoc agens trahit.
11.
Non erunt sine dubio singula circumspecta nec in se collecta nec omne verbum
excitabit ac punget, fateor; exibunt multa nec ferient et interdum otiosa
praeterlabetur oratio, sed multum erit in omnibus lucis, sed ingens sine taedio
spatium. Denique
illud praestabit, ut liqueat tibi illum sensisse quae scripsit. Intelleges hoc
actum ut tu scires quid illi placeret, non ut ille placeret tibi. Ad profectum
omnia tendunt, ad bonam mentem: non quaeritur plausus.
12.
Talia esse scripta eius non dubito, etiam si magis reminiscor quam teneo
haeretque mihi color eorum non ex recenti conversatione familiariter sed
summatim, ut solet ex vetere notitia; cum audirem certe illum, talia mihi
videbantur, non solida sed plena, quae adulescentem indolis bonae attollerent
et ad imitationem sui evocarent sine desperatione vincendi, quae mihi
adhortatio videtur efficacissima. Deterret
enim qui imitandi cupiditatem fecit, spem abstulit. Ceterum verbis abundabat, sine
commendatione partium singularum in universum magnificus. Vale.
|