|
1.
Quomodo molestus est iucundum somnium videnti qui excitat (aufert enim
voluptatem etiam si falsam, effectum tamen verae habentem) sic epistola tua
mihi fecit iniuriam; revocavit enim me cogitationi aptae traditum et iturum, si
licuisset, ulterius.
2.
Iuvabat de aeternitate animarum quaerere, immo mehercules credere; praebebam
enim me facilem opinionibus magnorum virorum rem gratissimam promittentium
magis quam probantium. Dabam me spei tantae, iam eram fastidio mihi, iam
reliquias aetatis infractae contemnebam in immensum illud tempus et in
possessionem omnis aevi transiturus, cum subito experrectus sum epistula tua
accepta et tam bellum somnium perdidi. Quod repetam, si te dimisero, et
redimam.
3.
Negas me epistula prima totam quaestionem explicuisse in qua provare conabar id
quod nostris placet, claritatem quae post mortem contingit bonum esse. Id enim
me non solvisse quod opponitur nobis: 'nullum' inquiunt 'bonum ex distantibus;
hoc autem ex distantibus constat'.
4.
Quod interrogas, mi Lucili, eiusdem quaestionis est loci alterius, et ideo non
id tantum sed alia quoque eodem pertinentia distuleram; quaedam enim, ut scis,
moralibus rationalia immixta sunt. Itaque illam partem rectam et ad mores
pertinentem tractavi, numquid stultum sit ac supervacuum ultra extremum diem
curas transmittere, an cadant bona nostra nobiscum nihilque sit eius qui nullus
est, an ex eo quod, cum erit, sensuri non sumus, antequam sit aliquis fructus
percipi aut peti possit.
5.
Haec omnia ad mores spectant; itaque suo loco posita sunt. At quae a
dialecticis contra hanc opinionem dicuntur segreganda fuerunt et ideo seposita
sunt. Nunc, quia omnia exigis, omnia quae dicunt persequar, deinde singulis
occurram.
6.
Nisi aliquid praedixero, intellegi non poterunt quae refellentur. Quid est quod
praedicere velim? quaedam continua corpora esse, ut hominem; quaedam esse
composita, ut navem, domum, omnia denique quorum diversae partes iunctura in
unum coactae sunt; quaedam ex distantibus, quorum adhuc membra separata sunt,
tamquam exercitus, populus, senatus. Illi enim per quos ista corpora
efficiuntur iure aut officio cohaerent, natura diducti et singuli sunt. Quid
est quod etiamnunc praedicere velim?
7.
nullum bonum putamus esse quod ex distantibus constat; uno enim spiritu unum
bonum contineri ac regi debet, unum esse unius boni principale. Hoc si quando
desideraveris per se probatur: interim ponendum fuit, quia in <nos>
nostra tela mittuntur.
8.
'Dicitis' inquit 'nullum bonum ex distantibus esse; claritas autem ista bonorum
virorum secunda opinio est. Nam quomodo fama non est unius sermo nec infamia unius
mala existimatio, sic nec claritas uni bono placuisse; consentire in hoc plures
insignes et spectabiles viri debent, ut claritas sit. Haec autem ex iudiciis
plurium efficitur, id est distantium; ergo non est bonum.
9.
'Claritas' inquit 'laus est a bonis bono reddita; laus oratio, vox est aliquid
significans; vox est autem, licet virorum sit <bonorum, non> bonum. Nec
enim quidquid vir bonus facit bonum est; nam et plaudit et sibilat, sed nec
plausum quisquam nec sibilum, licet omnia eius admiretur et laudet, bonum
dicit, non magis quam sternumentum aut tussim. Ergo claritas bonum non est.
10.
'Ad summam dicite nobis utrum laudantis an laudati bonum sit: si laudati bonum
esse dicitis, tam ridiculam rem facitis quam si adfirmetis meum esse quod alius
bene valeat. Sed laudare dignos honesta actio est; ita laudantis bonum est
cuius actio est, non nostrum qui laudamur: atqui hoc quaerebatur. '
11.
Respondebo nunc singulis cursim. Primum an sit aliquod ex distantibus bonum
etiamnunc quaeritur et pars utraque sententias habet. Deinde claritas desiderat
multa suffragia? potest et unius boni viri iudicio esse contenta: nos bonus
bonos iudicat.
12.
'Quid ergo? ' inquit 'et fama erit unius hominis existimatio et infamia unius
malignus sermo? Gloriam quoque' inquit 'latius fusam intellego; consensum enim
multorum exigit. ' Diversa horum condicio est et illius. Quare? quia si de me
bene vir bonus sentit, eodem loco sum quo si omnes boni idem sentirent; omnes
enim, si me cognoverint, idem sentient. Par illis idemque iudicium est, aeque
vero inficiscitur. Dissidere non possunt; ita pro eo est ac si omnes idem
sentiant, quia aliud sentire non possunt.
13.
Ad gloriam aut famam non est satis unius opinio. Illic idem potest una
sententia quod omnium, quia omnium, si perrogetur, una erit: hic diversa
dissimilium iudicia sunt. Difficiles adsensus, dubia omnia invenies, levia,
suspecta. Putas tu posse unam omnium esse sententiam? non est unius una
sententia. Illic placet verum, veritatis una vis, una facies est: apud hos
falsa sunt quibus adsentiuntur. Numquam autem falsis constantia est; variantur
et dissident.
14.
'Sed laus' inquit 'nihil aliud quam vox est, vox autem bonum non est. ' Cum
dicunt claritatem esse laudem bonorum a bonis redditam, non advocem referunt
sed ad sententiam. Licet enim vir bonus taceat sed aliquem iudicet dignum laude
esse, laudatus est.
15.
Praeterea aliud est laus, aliud laudatio, haec et vocem exigit; itaque nemo
dicit laudem funebrem sed laudationem, cuius officium oratione constat. Cum dicimus aliquem laude dignum, non verba illi
benigna hominum sed iudicia promittimus. Ergo laus etiam taciti est bene
sentientis ac bonum virum apud se laudantis.
16.
Deinde, ut dixi, ad animum refertur laus, non ad verba, quae conceptam laudem
egerunt et in notitiam plurium emittunt. Laudat qui laudandum esse iudicat. Cum
tragicus ille apud nos ait magnificum esse 'laudari a laudato viro', laude
digno ait. Et cum aeque antiquus poeta ait 'laus alit artis', non laudationem
dicit, quae corrumpit artes; nihil enim aeque et eloquentiam et omne aliud
studium auribus deditum vitiavit quam popularis adsensio.
17.
Fama vocem utique desiderat, claritas potest etiam citra vocem contingere
contenta iudicio; plena est non tantum inter tacentis sed etiam inter reclamantis.
Quid
intersit inter claritatem et gloriam dicam: gloria multorum iudicis constat,
claritas bonorum.
18.
'Cuius' inquit 'bonum est claritas, id est laus bono a bonis reddita? utrum laudati
an laudantis? ' Utriusque. Meum, qui laudor; quia natura me amantem omnium
genuit, et bene fecisse gaudeo et gratos me invenisse virtutum interpretes
laetor. Hoc plurium bonum est quod grati sunt, sed et meum; ita enim animo
compositus sum ut aliorum bonum meum iudicem, utique eorum quibus ipse sum boni
causa.
19.
Est istud laudantium bonum; virtute enim geritur; omnis autem virtutis actio
bonum est. Hoc contingere illis non potuisset nisi ego talis essem. Itaque
utriusque bonum est merito laudari, tam mehercules quam bene iudicasse
iudicantis bonum est et eius secundum quem iudicatum est. Num quid dubitas quin
iustitia et habentis bonum sit et autem sit eius cui debitum solvit? Merentem laudare iustitia est; ergo utriusque bonum
est.
20.
Cavillatoribus istis abunde responderimus. Sed non debet hoc nobis esse
propositum, arguta disserere et philosophiam in has angustias ex sua maiestate
detrahere: quanto satius est ire aperta via et recta quam sibi ipsum flexus
disponere quos cum magna molestia debeas relegere? Neque enim quicquam aliud
istae disputationes sunt quam inter se perite captantium lusus.
21.
Dic potius quam naturale sit in immensum mentem suam extendere. Magna et generosa res est
humanus animus; nullos sibi poni nisi communes et cum deo terminos patitur.
Primum humilem non accipit patriam, Ephesum aut Alexandriam aut si quod est
etiam nunc frequentius accolis laetius vetectis solum: patria est illi
quodcumque suprema et universa circuitu suo cingit, hoc omne convexum intra
quod iacent maria cum terris, intra quod aer humanis divina secernens etiam
coniungit, in quo disposita tot numina in actus suos excubant.
22.
Deinde artam aetatem sibi dari non sinit: 'omnes' inquit 'anni mei sunt; nullum
saeculum magnis ingeniis clusum est, nullum non cogitationi pervium tempus. Cum
venerit dies ille qui mixtum hoc divini humanique secernat, corpus hic ubi
inveni relinquam, ipse mediis reddam. Nec
nunc sine illis sum, sed gravi terrenoque detineor. '
23.
Per has mortalis aevi moras illi meliori vitae longiorique proluditur.
Quemadmodum decem mensibus tenet nos maternus uterus et praeparat non sibi sed
illi loco in quem videmur emitti iam idonei spiritum trahere et in aperto
durare, sic per hoc spatium quod ab infantia patet in senectutem in alium
maturescimus partum. Alia origo nos expectat, alius rerum status.
24.
Nondum caelum nisi ex intervallo pati possumus. Proinde intrepidus horam illam
decretoriam prospice: non est animo suprema, sed corpori. Quidquid circa te
iacet rerum tamquam hospitalis loci sarcinas specta: transeundum est. Excutit
redeuntem natura sicut intrantem.
25.
Non licet plus efferre quam intuleris, immo etiam ex eo quod ad vitam adtulisti
pars magna ponendo est: detrahetur tibi haec circumiecta, novissimum velamentum
tui, cutis; detrahetur caro et suffusus sanguis discurrensque per totum;
detrahentur ossa nervique, firmamenta fluidorum ac labentium.
26.
Dies iste quem tamquam extremum reformidas aeterni natalis est. Depone onus:
quid cunctaris, tamquam non prius quoque relicto in quo latebas corpore
exieris? Haeres, reluctaris: tum quoque magno nisu matris expulsus es. Gemis, ploras: et hoc
ipsum flere nascentis est, sed tunc debebat ignosci: rudis et inperitus omnium
veneras. Ex maternorum viscerum calido mollique fomento emissum adflavit aura
liberior, deinde offendit durae manus tactus, tenerque adhuc et nullius rei
gnarus obstipuisti inter ignota:
27.
nunc tibi non est novum separari ab eo cuius ante pars fueris; aequo animo
membra iam supervacua dimitte et istuc corpus inhabitatum diu pone. Scindetur, obruetur, abolebitur: quid contristaris?
ita solet fieri: pereunt semper velamenta nascentium. Quid ista sic diligis
quasi tua? Istis
opertus es: veniet qui te revellat dies et ex contubernio foedi atque olidi
ventris educat.
28.
Huic nunc quoque tu quantum potes subduc te voluptatique nisi quae * * *
necessariisque cohaerebit alienus iam hinc altius aliquid sublimiusque
meditare: aliquando naturae tibi arcana retegentur, discutietur ista caligo et
lux undique clara percutiet. Imaginare tecum quantus ille sit fulgor tot
sideribus inter se lumen miscentibus. Nulla serenum umbra turbabit; aequaliter
splendebit omne caeli latus: dies et nox aeris infimi vices sunt. Tunc in
tenebris vixisse te dices cum totam lucem et totus aspexeris, quam nunc per
angustissimas oculorum vias obscure intueris, et tamen admiraris illam iam
procul: quid tibi videbitur divina lux cum illam suo loco videris?
29.
Haec cogitatio nihil sordidum animosubsidere sinit, nihil humile, nihil
crudele. Deos rerum omnium esse testes ait; illis nos adprobari, illis in
futurum parari iubet et aeternitatem proponere. Quam qui mente concepit nullos
horret exercitus, non terretur tuba, nullis ad timorem minis agitur.
30.
Quidni non timeat qui mori sperat? is quoque qui animum tamdiu iudicat manere
quamdiu retinetur corporis vinculo, solutum statim spargi, id agit ut etiam
post mortem utilis esse possit. Quamvis enim ipse ereptus sit oculis, tamen
multa viri
virtus animo multusque recursat
gentis honos.
Cogita quantum
nobis exempla bona prosint: scies magnorum virorum non minus praesentiam esse
utilem quam memoriam. Vale.
|