1.
In Nomentanum meum fugi -- quid putas? urbem? immo febrem et quidem
subrepentem; iam manum mihi iniecerat. Medicus initia esse dicebat motis venis et
incertis et naturalem turbantibus modum. Protinus itaque parari vehiculum
iussi; Paulina mea retinente exire perseveravi. Illud mihi in ore erat domini
mei Gallionis, qui cum in Achaia febrem habere coepisset, protinus navem
escendit clamitans non corporis esse sed loci morbum.
2.
Hoc ego Paulinae meae dixi, quae mihi valetudinem meam commendat. Nam cum sciam spiritum illius in meo verti, incipio,
ut illi consulam, mihi consulere. Et cum me fortiorem senectus ad multa
reddiderit, hoc beneficium aetatis amitto; venit enim mihi in mentem in hoc
sene et adulescentem esse cui parcitur. Itaque quoniam ego ab illa non inpetro
ut me fortius amet, <ame> inpetrat illa ut me diligentius amem.
3.
Indulgendum est enim honestis adfectibus; et interdum, etiam si premunt causae,
spiritus in honorem quorum vel cum tormento revocandus et in ipso ore
retinendus est, cum bono viro vivendum sit non quamdiu iuvat sed quamdiu
oportet: ille qui non uxorem, non amicum tanti putat ut diutius in vita
commoretur, qui perseverabit mori, delicatus est. Hoc quoque imperet sibi animus,
ubi utilitas suorum exigit, nec tantum si vult mori, sed si coepit, intermittat
et <se> suis commodet.
4.
Ingentis animi est aliena causa ad vitam reverti, quod magni viri saepe
fecerunt; sed hoc quoque summae humanitatis existimo, senectutem suam, cuius
maximus fructus est securior sui tutela et vitae usus animosior, attentius
<curare>, si scias alicui id tuorum esse dulce, utile, optabile.
5.
Habet praeterea in se non mediocre ista res gaudium et mercedem; quid enim
iucundius quam uxori tam carum esse ut propter hoc tibi carior fias? Potest itaque Paulina mea non tantum suum mihi timorem
inputare sed etiam meum.
6.
Quaeris ergo quomodo mihi consilium profectionis cesserit? Ut primum gravitatem
urbis excessi et illum odorem culinarum fumantium quae motae quidquid pestiferi
vaporis sorbuerunt cum pulvere effundunt, protinus mutatam valetudinem sensi.
Quantum deinde adiectum putas viribus postquam vineas attigi? in pascuum
emissus cibum meum invasi. Repetivi ergo iam me; non permansit marcor ille
corporis dubii et male cogitantis. Incipio toto animo studere.
7.
Non multum ad hoc locus confert nisi se sibi praestat animus, qui secretum in
occupationibus mediis si volet habebit: at ille qui regiones eligit et otium
captat ubique quo distringatur inveniet. Nam Socraten querenti cuidam quod
nihil sibi peregrinationes profuissent respondisse ferunt, 'non immerito hoc
tibi evenit; tecum enim peregrinabaris'.
8.
O quam benecum quibusdam ageretur, si a se aberrarent! Nunc premunt se ipsi,
sollicitant, corrumpunt, territant. Quid prodest mare traicere et urbes mutare?
si vis ista quibus urgueris effugere, non aliubi sis oportet sed alius. Puta venisset
Athenas, puta Rhodon; elige arbitrio tuo civitatem: quid ad rem pertinet quos
illa mores habeat? tuos adferes.
9.
Divitias iudicabis bonum: torquebit te paupertas, quod est miserrimum, falsa.
Quamvis enim multum possideas, tamen, quia aliquis plus habet, tanto tibi
videris defici quanto vinceris. Honores iudicabis bonum: male te habebit ille
consul factus, ille etiam refectus; invidebis quotiens aliquem in fastis
saepius legeris. Tantus erit ambitionis furor ut nemo tibi post te videatur si
aliquis ante te fuerit.
10.
Maximum malum iudicabis mortem, cum <in> illa nihil sit mali nisi quod
ante ipsam est, timeri. Exterrebunt te non tantum pericula sed suspiciones;
vanis semper agitaberis. Quid enim proderit
evasisse tot
urbes
Argolicas mediosque fugam tenuisse per hostis?
Ipsa pax timores
sumministrabit; ne tutis quidem habebitur fides consternata semel mente, quae
ubi consuetudinem pavoris inprovidi fecit, etiam ad tutelam salutis suae
inhabilis est. Non enim vitat sed fugit; magis autem periculis patemus aversi.
11.
Gravissimum iudicabis malum aliquem ex his quos amabis amittere, cum interim
hoc tam ineptum erit quam flere quod arboribus amoenis et domum tuam ornantibus
decidant folia. Quidquid te delectat aeque vide+ut videres+: dum virent, utere.
Alium alio die casus excutiet, sed quemadmodum frondium iactura facilis est
quia renascuntur, sic istorum quos amas quosque oblectamenta vitae putas esse
damnum, quia reparantur etiam si non renascuntur.
12.
'Sed non erunt idem. ' Ne tu quidem idem eris. Omnis dies, omnis horate mutat; sed in aliis
rapina facilius apparet, hic latet, quia non ex aperto fit. Alii auferuntur, at
ipsi nobis furto subducimur. Horum nihil
cogitabis nec remedia vulneribus oppones, sed ipse tibi seres sollicitudinum
causas alia sperando, alia desperando? Si sapis, alterum alteri misce: nec
speraveris sine desperatione nec desperaveris sine spe.
13.
Quid per se peregrinatio prodesse cuiquam potuit? Non voluptates illa
temperavit, non cupiditates refrenavit, non iras repressit, non indomitos
amoris impetus fregit, nulla denique animo mala eduxit. Non iudicium dedit, non
discussit errorem, sed ut puerum ignota mirantem ad breve tempus rerum aliqua
novitate detinuit.
14.
Ceterum inconstantiam mentis, quae maxime aegra est, lacessit, mobiliorem
levioremque reddit ipsa iactatio. Itaque quae petierant cupidissime loca cupidius deserunt
et avium modo transvolant citiusque quam venerant abeunt.
15.
Peregrinatio notitiam dabit gentium, novas tibi montium formas ostendet,
invisitata spatia camporum et inriguas perennibus aquis valles; alicuius
fluminis <singularem ponet> sub observatione naturam, sive ut Nilus
aestivo incremento tumet, sive ut Tigris eripitur ex oculis et acto per occulta
cursu integrae magnitudinis redditur, sive ut Maeander, poetarum omnium
exercitatio et ludus, implicatur crebris anfractibus et saepe in vicinum alveo
suo admotus, antequam sibi influat, flectitur: ceterum neque meliorem faciet
neque saniorem.
16.
Inter studia versandum est et inter auctores sapientiae ut quaesita discamus,
nondum inventa quaeramus; sic eximendus animus ex miserrima servitute in
libertatem adseritur. Quamdiu quidem nescieris quid fugiendum, quid petendum,
quid necessarium, quid supervacuum, quid iustum, quid iniustum, quid honestum,
quid inhonestum sit, non erit hoc peregrinari sed errare.
17.
Nullam tibi opem feret iste discursus; peregrinaris enim cum adfectibus tuis et
mala te tua sequuntur. Utinam quidem sequerentur! Longius abessent: nunc fers
illa, non ducis. Itaque ubique te premunt et paribus incommodis urunt. Medicina aegro, non regio quaerenda est.
18.
Fregit aliquis crus aut extorsit articulum: non vehiculum navemque conscendit,
sed advocat medicum ut fracta pars iungatur, ut luxata in locum reponatur. Quid ergo? animum tot
locis fractum et extortum credis locorum mutatione posse sanari? Maius est
istud malum quam ut gestatione curetur.
19.
Peregrinatio non facit medicum, non oratorem; nulla ars loco discitur: quid
ergo? sapientia, ars omnium maxima, in itinere colligitur? Nullum est, mihi
crede, iter quod te extra cupiditates, extra iras, extra metus sistat; aut si
quod esset, agmine facto gens illuc humana pergeret. Tamdiu ista urguebunt mala
macerabuntque per terras ac maria vagum quam diu malorum gestaveris causas.
20.
Fugam tibi non prodesse miraris? Tecum sunt quae fugis. Te igitur emenda, onera
tibi detrahe et [emenda] desideria intra salutarem modum contine; omnem ex
animo erade nequitiam. Si vis peregrinationes habere iucundas, comitem tuum
sana. Haerebit tibi avaritia quamdiu avaro sordidoque convixeris; haerebit
tumor quamdiu superbo conversaberis; numquam saevitiam in tortoris contubernio
pones; incendent libidines tuas adulterorum sodalicia.
21.
Si velis vitiis exui, longe a vitiorum exemplis recedendum est. Avarus,
corruptor, saevus, fraudulentus, multum nocituri si propea te fuissent, intra
te sunt. Ad meliores transi: cum Catonibus vive, cum Laelio, cum Tuberone. Quod si convivere etiam Graecis iuvat, cum Socrate,
cum Zenone versare: alter te docebit mori si necesse erit, alter antequam
necesse erit.
22.
Vive cum Chrysippo, cum Posidonio: hi tibi tradent humanorum divinorumque
notitiam, hi iubebunt in opere esse nec tantum scite loqui et in oblectationem
audientium verba iactare, sed animum indurare et adversus minas erigere. Unus
est enim huius vitae fluctuantis et turbidae portus eventura contemnere, stare
fidenter ac paratum tela fortunae adverso pectore excipere, non latitantem nec
tergiversantem.
23.
Magnanimos nos natura produxit, et ut quibusdam animalibus ferum dedit,
quibusdam subdolum, quibusdam pavidum, ita nobis gloriosum et excelsum spiritum
quaerentem ubi honestissime, non ubi tutissime vivat, simillimum mundo, quem
quantum mortalium passibus licet sequitur aemulaturque; profert se, laudari et
aspici credit.
24.
<Dominus> omnium est, supra omnia est; itaque nulli se rei summittat,
nihil illi videatur grave, nihil quod virum incurvet.
Terribiles visu
formae, Letumque Labosque:
minime quidem,
si quis rectis oculis intueri illa possit et tenebras perrumpere; multa per
noctem habita terrori dies vertit ad risum.
Terribiles visu
formae, Letumque Labosque:
egregie
Vergilius noster non re dixit terribiles esse sed visu, id est videri, non
esse.
25.
Quid, inquam, in istis est tam formidabile quam fama vulgavit? quid est,
obsecro te, Lucili, cur timeat laborem vir, mortem homo? Totiens mihi occurrunt
isti qui non putant fieri posse quidquid facere non possunt, et aiunt nos loqui
maiora quam quae humana natura sustineat.
26.
At quanto ego de illis melius existimo! ipsi quoque haec possunt facere, sed
nolunt. Denique quem umquam ista
destituere temptantem? cui non faciliora apparuere in actu? Non quia difficilia
sunt non audemus, sed quia non audemus difficilia sunt.
27.
Si tamen exemplum desideratis, accipite Socraten, perpessi senem, per omnia
aspera iactatum, invictum tamen et paupertate, quam graviorem illi domestica
onera faciebant, et laboribus, quos militares quoque pertulit. Quibus ille domi
exercitus, sive uxorem eius moribus feram, lingua petulantem, sive liberos
indociles et matri quam patri similiores +si vere+ aut in bello fuit aut in
tyrannide aut in libertate bellis ac tyrannis saeviore.
28.
Viginti et septem annis pugnatum est; post finita arma triginta tyrannis noxae
dedita est civitas, ex quibus plerique inimici erant. Novissime damnatio est
sub gravissimis nominibus impleta: obiecta est et religionum violatio et
iuventutis corruptela, quam immittere in deos, in patres, in rem publicam
dictus est. Post haec carcer et venenum. Haec usque eo animum Socratis non
moverant ut ne vultum quidem moverint. <O> illam mirabilem laudemet
singularem! usque ad extremum nec hilariorem quisquam nec tristiorem Socraten
vidit; aequalis fuit in tanta inaequalitate fortunae.
29.
Vis alterum exemplum? accipe hunc M. Catonem recentiorem, cum quo et infestius
fortuna egit et pertinacius. Cui cum
omnibus locis obstitisset, novissime et in morte, ostendit tamen virum fortem
posse invita fortuna vivere, invita mori. Tota illi aetas aut in armis est
exacta civilibus aut +intacta+ concipiente iam civile bellum; et hunc licet
dicas non minus quam Socraten +inseruisse dixisse+ nisi forte Cn. Pompeium et
Caesarem et Crassum putas libertatis socios fuisse.
30.
Nemo mutatum Catonem totiens mutata re publica vidit; eundem se in omni statu
praestitit, in praetura, in repulsa, in accusatione, in provincia, in contione,
in exercitu, in morte. Denique in illa rei publicae trepidatione, cum illinc
Caesar esset decem legionibus pugnacissimis subnixus, totis exterarum gentium
praesidiis, hinc Cn. Pompeius, satis unus adversus omnia, cum alii ad Caesarem
inclinarent, alii ad Pompeium, solus Cato fecit aliquas et rei publicae partes.
31.
Si animo conplecti volueris illius imaginem temporis, videbis illinc plebem et
omnem erectum ad res novas vulgum, hinc optumates et equestrem ordinem,
quidquid erat in civitate sancti et electi, duos in medio relictos, rempublicam
et Catonem. Miraberis, inquam, cum animadverteris
Atriden Priamumque et saevom ambobus
Achillen;
utrumque enim inprobat, utrumque exarmat.
32.
Hanc fert de utroque sententiam: ait se, si Caesar vicerit, moriturum, si
Pompeius, exulaturum. Quid habebat quod timeret qui ipse sibi et victo et victori constituerat
quae constituta esse ab hostibus iratissimis poterant? Perit itaque ex decreto suo.
33.
Vides posse homines laborem pati: per medias Africae solitudines pedes duxit
exercitum. Vides
posse tolerari sitim: in collibus arentibus sine ullis inpedimentis victi exercitus
reliquias trahens inopiam umoris loricatus tulit et, quotiens aquae fuerat
occasio, novissimus bibit. Vides honorem et notam posse contemni: eodem quo
repulsus est die in comitio pila lusit. Vides posse non timeri potentiam
superiorum: et Pompeium et Caesarem, quorum nemo alterum offendere audebat nisi
ut alterum demereretur, simul provocavit. Vides tam mortem posse contemni quam
exilium: et exilium sibi indixit et mortem et interim bellum.
34.
Possumus itaque adversus ista tantum habere animi, libeat modo subducere iugo
collum. In primis autem respuendae voluptates: enervant et effeminant et multum
petunt, multum autem a fortuna petendum est. Deinde spernendae opes:
auctoramenta sunt servitutum. Aurum et argentum et quidquid aliud felices domos
onerat relinquatur: non potest gratis constare libertas. Hanc si magno aestimas, omnia parvo aestimanda sunt.
Vale.
|