|
1.
An sapiens sapienti prosit scire desideras. Dicimus plenum omni bono esse
sapientem et summa adeptum: quomodo prodesse aliqui possit summum habenti bonum
quaeritur. Prosunt inter se boni. Exercent enim virtutes et sapientiam in suo
statu continent; desiderat uterque aliquem cum quo conferat, cum quo quaerat.
2.
Peritos luctandi usus exercet; musicum qui paria didicit movet. Opus est et
sapienti agitatione virtutum; ita quemadmodum ipse se movet, sic movetur ab
alio sapiente.
3.
Quid sapiens sapienti proderit? Impetum illi dabit, occasiones actionum
honestarum commonstrabit. Praeter haec aliquas cogitationes suas exprimet;
docebit quae invenerit. Semper enim etiam sapienti restabit quod inveniat et quo
animus eius excurrat.
4.
Malus malo nocet facitque peiorem, iram eius incitando, tristitiae adsentiendo,
voluptates laudando; et tunc maxime laborant mali ubi plurimum vitia miscuere
et in unum conlata nequitia est. Ergo ex
contrario bonus bono proderit. 'Quomodo? ' inquis.
5.
Gaudium illi adferet, fiduciam confirmabit; ex conspectu mutuae tranquillitatis
crescet utriusque laetitia. Praeterea quarumdam illi rerum scientiam tradet;
non enim omnia sapiens scit; etiamsi sciret, breviores vias rerum aliqui
excogitare posset et has indicare per quas facilius totum opus circumfertur.
6.
Proderit sapienti sapiens, non scilicet tantum suis viribus sed ipsius quem
adiuvabit. Potest quidem ille etiam relictus sibi explicare partes suas: utetur
propria velocitate, sed nihilominus adiuvat etiam currentem hortator. 'Non prodest sapienti sapiens sed sibi ipse. Hoc <ut> scias,
detrahe illi vim propriam et ille nihil aget. '
7.
Isto modo dicas licet non esse in melle dulcedinem; nam ipse ille qui esse
debeat <nisi> ita aptatus lingua palatoque est ad eiusmodi gustum ut
illum talis sapor capiat, offendetur; sunt enim quidam quibus morbi vitio mel
amarum videatur. Oportet utrumque valere ut et ille prodesse possit et hic
profuturo idonea materia sit.
8.
'<Ut> in summum' inquit 'perducto calorem calefieri supervacuum est, et
in summum perducto bonum supervacuum est <si> qui prosit. Numquid
instructus omnibus rebus agricola ab alio instrui quaerit? numquid armatus
miles quantum in aciem exituro satis est ulla amplius arma desiderat? Ergo nec
sapiens; satis enim vitae instructus, satis armatus est. '
9.
Ad haec respondeo: et qui in summum <perductus est calorem> opus est
calore adiecto ut summum teneat. 'Sed ipse se' inquit 'calor continet. ' Primum
multum interest inter ista quae comparas. Calor enim unus est, prodesse varium
est. Deinde calor non adiuvatur adiectione caloris ut caleat: sapiens non
potest in habitu mentis suae stare nisi amicos aliquos similes sui admisit cum quibus
virtutes suas communicet.
10.
Adice nunc quod omnibus inter se virtutibus amicitia est; itaque prodest qui
virtutes alicuius paris sui amat amandasque invicem praestat. Similia delectant,
utique ubi honesta sunt et probare ac probari sciunt.
11.
Etiamnunc sapientis animum perite movere nemo alius potest quam sapiens, sicut
hominem movere rationaliter non potest nisi homo. Quomodo ergo ad rationem
movendam ratione opus est, sic ut moveatur ratio perfecta opus est ratione
perfecta.
12.
Prodesse dicuntur et qui media nobis largiuntur, pecuniam, gratiam,
incolumitatem, alia in usus vitae cara aut necessaria; in his dicetur etiam
stultus prodesse sapienti. Prodesse autem est animum secundum naturam movere
virtute sua. Ut eius qui movebitur, hoc non sine ipsius quoque qui proderit
bono fiet; necessest enim alienam virtutem exercendo exerceat et suam.
13.
Sed ut removeas ista quae aut summa bona sunt aut summorum efficientia,
nihilominus prodesse inter se sapientes possunt. Invenire enim sapientem
sapienti perse res expetenda est, quia natura bonum omne carum est bono et sic
quisque conciliatur bono quemadmodum sibi.
14.
Necesse est ex hac quaestione argumenti causa in alteram transeam. Quaeritur
enim an deliberaturus sit sapiens, an in consilium aliquem advocaturus. Quod facere illi necessarium est cum ad haec civilia
et domestica venitur et, ut ita dicam, mortalia; in his sic illi opus est
alieno consilio quomodo medico, quomodo gubernatori, quomodo advocato et litis
ordinatori. Proderit ergo sapiens aliquando sapienti; suadebit enim. Sed in illis quoque
magnis ac divinis, ut diximus, communiter honesta tractando et animos
cogitationesque miscendo utilis erit.
15.
Praeterea secundum naturam est et amicos conplecti et amicorum auctu ut suo
proprioque laetari; nam nisi hoc fecerimus, ne virtus quidem nobis permanebit,
quae exercendo sensu valet. Virtus autem suadet praesentia bene conlocare, in
futurum consulere, deliberare et intendere animum: facilius intendet
explicabitque qui aliquem sibi adsumpserit. Quaeret itaque aut perfectum virum
aut proficientem vicinumque perfecto. Proderit autem ille perfectus, si
consilium communi prudentia iuverit.
16.
Aiunt homines plus in alieno negotio videre +initio+. Hoc illis evenit quos
amor sui excaecat quibusque dispectum utilitatis timor in periculis excutit:
incipiet sapere securior et extra metum positus. Sed nihilominus quaedam sunt
quae etiam sapientes in alio quam in se diligentius vident. Praeterea illud
dulcissimum et honestissimum 'idem velle atque idem nolle' sapiens sapienti
praestabit; egregium opus pari iugo ducet.
17.
Persolvi quod exegeras, quamquam in ordine rerum erat quas moralis philosophiae
voluminibus conplectimur. Cogita quod
soleo frequenter tibi dicere, in istis nos nihil aliud quam acumen exercere.
Totiens enim illo revertor: quid ista me res iuvat? fortiorem fac me,
iustiorem, temperantiorem. Nondum exerceri vacat: adhuc medico mihi opus est.
18.
Quid me poscis scientiam inutilem? Magna promisisti: exhibe fidem. Dicebas
intrepidum fore etiam si circa me gladii micarent, etiam si mucro tangeret
iugulum; dicebas securum fore etiam si circa me flagrarent incendia, etiam si
subitus turbo toto navem meam mari raperet: hanc mihi praesta curam, ut
voluptatem, ut gloriam contemnam. Postea docebis inplicta solvere, ambigua
distinguere, obscura perspicere: nunc doce quod necesse est. Vale.
|