|
1.
Epistula tua per plures quaestiunculas vagata est sed in una constititet hanc
expediri desiderat, quomodo ad nos boni honestique notitia pervenerit. Haec duo
apud alios diversa sunt, apud nos tantum divisa.
2.
Quid sit hoc dicam. Bonum putant esse aliqui id quod utile est. Itaque hoc et divitiis et equo
et vino et calceo nomen inponunt; tanta fit apud illos boni vilitas et adeo in
sordida usque descendit. Honestum putant cui ratio recti officii constat,
tamquam pie curatam patris senectutem, adiutam amici paupertatem, fortem
expeditionem, prudentem moderatamque sententiam.
3.
<Nos> ista duo quidem facimus, sed ex uno. Nihil est bonum nisi quod
honestum est; quod honestum, est utique bonum. Supervacuum iudico adicere quid inter ista discriminis sit, cum saepe
dixerim. Hoc unum dicam, nihil nobis videri <bonum> quo quis et male uti
potest; vides autem divitiis, nobilitate, viribus quam multi male utantur. Nunc
ergo ad id revertor de quo desideras dici, quomodo ad nos prima boni honestique
notitia pervenerit.
4.
Hoc nos natura docere non potuit: semina nobis scientiae dedit, scientiam non
dedit. Quidam aiunt nos in notitiam incidisse, quod est incredibile, virtutis
alicui speciem casu occucurrisse. Nobis videtur observatio collegisse et rerum
saepe factarum inter se conlatio; per analogian nostri intellectum et honestum
et bonum iudicant. Hoc verbum cum Latini grammatici civitate donaverint, ego
damnandum non puto, <immo> in civitatem suam redigendum. Utar ergo illo
non tantum tamquam recepto sed tamquam usitato. Quae sit haec analogia dicam.
5.
Noveramus corporis sanitatem: ex hac cogitavimus esse aliquam et animi.
Noveramus vires corporis: ex his collegimus esse et animi robur. Aliqua benigna
facta, aliqua humana, aliqua fortia nos obstupefecerant: haec coepimus tamquam
perfecta mirari. Suberant illis multa vitia quae species conspicui alicuius
facti fulgorque celabat: haec dissimulavimus. Natura iubet augere laudanda,
nemo non gloriam ultra verum tulit: ex his ergo speciem ingentis boni traximus.
6.
Fabricius Pyrrhi regis aurum reppulit maiusque regno iudicavit regias opes
posse contemnere. Idem medico Pyrrhi promittente venenum se regi daturum monuit
Pyrrhum caveret insidias. Eiusdem animi fuit auro non vinci, veneno non
vincere. Admirati sumus ingentem virum quem non regis, non contra regem
promissa flexissent, boni exempli tenacem, quod difficillimum est, in bello
innocentem, qui aliquod esse crederet etiam in hostes nefas, qui in summa
paupertate quam sibi decus fecerat non aliter refugit divitias quam venenum.
'Vive' inquit 'beneficio meo, Pyrrhe, et gaude quod adhuc dolebas, Fabricium
non posse corrumpi. '
7.Horatius
Cocles solus implevit pontis angustias adimique a tergo sibi reditum, dummodo
iter hosti auferretur, iussit et tam diu prementibus restitit donec revulsa
ingenti ruina tigna sonuerunt. Postquam respexit et extra periculum esse
patriam periculo suo sensit, 'veniat, si quis vult' inquit 'sic euntem sequi'
iecitque se in praeceps et non minus sollicitus in illo rapido alveo fluminis
ut armatus quam ut salvus exiret, retento armorum victricium decore tam tutus
redit quam si ponte venisset.
8.
Haec et eiusmodi facta imaginem nobis ostendere virtutis. Adiciam quod mirum
fortasse videatur: mala interdum speciem honesti obtulere et optimum ex
contrario enituit. Sunt enim, ut scis, virtutibus vitia confinia, et perditis
quoque ac turpibus recti similitudo est: sic mentitur prodigus liberalem, cum
plurimum intersit utrum quis dare sciat an servare nesciat. Multi, inquam,
sunt, Lucili, qui non donant sed proiciunt: non voco ego liberalem pecuniae
suae iratum. Imitatur neglegentia facilitatem, temeritas fortitudinem.
9.
Haec nos similitudo coegit adtendere et distinguere specie quidem vicina, re
autem plurimum inter se dissidentia. Dum observamus eos quos insignes egregium
opus fecerat, coepimus adnotare quis rem aliquam generoso animo fecisset et
magno impetu, sed semel. Hunc vidimus in bello fortem, in foro timidum, animo
se paupertatem ferentem, humiliter infamiam: factum laudavimus, contempsimus
virum.
10.
Alium vidimus adversus amicos benignum, adversus inimicos temperatum, et
publica et privata sancte ac religiose administrantem; non deesse ei in iis
quae toleranda erant patientiam, in iis quae agenda prudentiam. Vidimus ubi
tribuendum esset plena manu dantem, ubi laborandum, pertinacem et obnixum et
lassitudinem corporis animo sublevantem. Praeterea idem erat semper et in omni
actu par sibi, iam non consilio bonus, sed more eo perductus ut non tantum
recte facere posset, sed nisi recte facere non posset.
11.
Intelleximus in illo perfectam esse virtutem. Hanc in partes divisimus:
oportebat cupiditates refrenari, metus conprimi, facienda provideri, reddenda
distribui: conprehendimus temperantiam, fortitudinem, prudentiam, iustitiam et
suum cuique dedimus officium. Ex quo ergo virtutem intelleximus? ostendit illam nobis
ordo eius et decor et constantia et omnium inter se actionum concordia et
magnitudo super omnia efferens sese. Hinc intellecta est illa beata vita
secundo defluens cursu, arbitrii sui tota.
12.
Quomodo ergo hoc ipsum nobis apparuit? dicam. Numquam vir ille perfectus
adeptusque virtutem fortunae maledixit, numquam accidentia tristis excepit,
civem esse se universi et militem credens labores velut imperatos subit. Quidquid inciderat non tamquam malum aspernatus est et
in se casu delatum, sed quasi delegatum sibi. 'Hoc qualecumque est'inquit 'meum
est; asperum est, durum est, in hoc ipso navemus operam. '
13.
Necessario itaque magnus apparuit qui numquam malis ingemuit, numquam de fato
suo questus est; fecit multis intellectum sui et non aliter quam in tenebris
lumen effulsit advertitque in se omnium animos, cum esset placidus et lenis,
humanis divinisque rebus pariter aequus.
14.
Habebat perfectum animum et ad summam sui adductum, supra quam nihil est nisi
mens dei, ex quo pars et in hoc pectus mortale defluxit; quod numquam magis
divinum est quam ubi mortalitatem suam cogitat et scit in hoc natum hominem, ut
vita defungeretur, nec domum esse hoc corpus sed hospitium, et quidem breve
hospitium, quod relinquendum est ubi te gravem esse hospiti videas.
15.
Maximum, inquam, mi Lucili, argumentum est animi ab altiore sed evenientis, si
haec in quibus versatur humilia iudicat et angusta, si exire non metuit; scit
enim quo exiturus sit qui unde venerit meminit. Non videmus quam multa nos
incommoda exagitent, quam male nobis conveniat hoc corpus?
16.
Nunc de capite, nunc de ventre, nunc de pectore ac faucibus querimur; alias
nervi nos, alias pedes vexant, nunc deiectio, nunc destillatio; aliquando superest
sanguis, aliquando deest: hinc atque illinc temptamur et expellimur. Hoc evenire solet in alieno habitantibus.
17.
At nos corpus tam putre sortiti nihilominus aeterna proponimus et in quantum potest
aetas humana protendi, tantum spe occupamus, nulla contenti pecunia, nulla
potentia. Quid hac re fieri inpudentius, quid stultius potest? Nihil satis est
morituris, immo morientibus; cotidie enim propius ab ultimo stamus, et illo
unde nobis cadendum est hora nos omnis inpellit.
18.
Vide in quanta caecitate mens nostra sit: hoc quod futurum dico cum maxime fit,
et pars eius magna iam facta est; nam quod viximus tempus eo loco est quo erat
antequam viximus. Erramus autem qui ultimum timemus diem, cum tantumdem in
mortem singuli conferant. Non ille gradus lassitudinem facit in quo deficimus,
sed ille profitetur; ad mortem dies extremus pervenit, accedit omnis; carpit
nos illa, non corripit. Ideo magnus animus conscius sibi melioris naturae dat
quidem operam ut in hac statione qua positus est honeste se atque industri
egerat, ceterum nihil horum quae circa sunt suum iudicat, sed ut commodatis
utitur, peregrinus et properans.
19.
Cum aliquem huius videremus constantiae, quidni subiret nos species non
usitatae indolis? utique si hanc, ut dixi, magnitudinem veram esse ostendebat
aequalitas. Vero tenor permanet, falsa non durant. Quidam alternis Vatinii,
alternis Catones sunt; et modo parum illis severus est Curius, parum pauper
Fabricius, parum frugi et contentus vilibus Tubero, modo Licinum divitis,
Apicium cenis, Maecenatem delicis provocant.
20.
Maximum indicium est malae mentis fluctuatio et inter simulationem virtutum
amoremque vitiorum adsidua iactatio. [is]
Habebat saepe ducentos,
saepe decem servos; modo reges atque tetrarchas,
omnia magna loquens, modo 'sit mihi mensa tripes
et
concha salis puri, toga quae defendere frigus
quamvis crassa queat'. Decies centena dedisses
huic parco, paucis contento: quinque diebus
nil erat.
21.
Homines multi tales sunt qualem hunc describit Horatius Flaccus, numquam
eundem, ne similem quidem sibi; adeo in diversum aberrat. Multos dixi? prope est ut omnes
sint. Nemo non cotidie et consilium mutat et votum: modo uxorem vult habere,
modo amicam, modo regnare vult, modo id agit nequis sit officiosior servus,
modo dilatat se usque ad invidiam, modo subsidit et contrahitur infra
humilitatem vere iacentium, nunc pecuniam spargit, nunc rapit.
22.
Sic maxime coarguitur animus inprudens: alius prodit atque alius et, quo
turpius nihil iudico, inpar sibi est. Magnam rem puta unum hominem agere.
Praeter sapientem autem nemo unum agit, ceteri multiformes sumus. Modo frugi
tibi videbimur et graves, modo prodigi et vani; mutamus subinde personam et
contrariam ei sumimus quam exuimus. Hoc ergo a te exige, ut qualem institueris
praestare te, talem usque ad exitum serves; effice ut possis laudari, si minus,
ut adgnosci. De aliquo quem here vidisti
merito dici potest 'hic qui est? ': tanta mutatio est. Vale.
|