|
1.
Litigabis, ego video, cum tibi hodiernam quaestiunculam, in quasatis diu
haesimus, exposuero; iterum enim exclamabis 'hoc quid ad mores? 'Sed exclama,
dum tibi primum alios opponam cum quibus litiges, Posidonium et Archidemum (hi
iudicium accipient), deinde dicam: non quidquid morale est mores bonos facit.
2.
Aliud ad hominem alendum pertinet, aliud ad exercendum, aliud ad vestiendum,
aliud ad docendum, aliud ad delectandum; omnia tamen ad hominem pertinent,
etiam si non omnia meliorem eum faciunt. Mores alia aliter attingunt: quaedam illos
corrigunt et ordinant, quaedam naturam eorum et originem scrutantur.
3.
Cum <quaero> quare hominem natura produxerit, quare praetulerit animalibus
ceteris, longe me iudicas mores reliquisse? falsum est. Quomodo enim scies qui
habendi sint nisi quid homini sit optimum inveneris, nisi naturam eius
inspexeris? Tunc demum intelleges quid faciendum tibi, quid vitandum sit, cum
didiceris quid naturae tuae debeas.
4.
'Ego' inquis 'volo discere quomodo minus cupiam, minus timeam. Superstitionem
mihi excute; doce leve esse vanumque hoc quod felicitas dicitur, unam illi
syllabam facillime accedere. ' Desiderio tuo satis faciam: et virtutes
exhortabor et vitia converberabo. Licet aliquis nimium immoderatumque in hac
parte me iudicet, non desistam persequi nequitiam et adfectus efferatissimos
inhibere et voluptates ituras in dolorem conpescere et votis obstrepere.
Quidni? cum maxima malorum optaverimus, et ex gratulatione natum sit quidquid
adloquimur.
5.
Interim permitte mihi ea quae paulo remotiora videntur excutere. Quaerebamus an
esset omnibus animalibus constitutionis suae sensus. Esse autem ex eo maxime
apparet quod membra apte et expedite movent non aliter quam in hoc erudita;
nulli non partium suarum agilitas est. Artifex instrumenta sua tractat ex
facili, rector navis scite gubernaculum flectit, pictor colores quos ad
reddendam similitudinem multos variosque ante se posuit celerrime denotat et
inter ceram opusque facili vultu ac manu commeat: sic animal in omnem usum sui
mobilest.
6.
Mirari solemus saltandi peritos quod in omnem significationem rerum et
adfectuum parata illorum est manus et verborum velocitatem gestus adsequitur:
quod illis ars praestat, his natura. Nemo
aegre molitur artus suos, nemo in usu sui haesitat. Hoc edita protinus faciunt;
cum hac scientia prodeunt; instituta nascuntur.
7.
'Ideo' inquit 'partes suas animalia apte movent quia, si aliter moverint,
dolorem sensura sunt. Ita, ut vos dicitis, coguntur, metusque illa in rectum, non voluntas movet.
' Quod est falsum; tarda enim sunt quae necessitate inpelluntur, agilitas
sponte motis est. Adeo autem non adigit illa ad hoc doloris timor ut in
naturalem motum etiam dolore prohibent enitantur.
8.
Sic infans qui stare meditatur et ferre se adsuescit, simul temptare vires suas
coepit, cadit et cum fletu totiens resurgit donec semper dolorem ad id quod
natura poscit exercuit. Animalia quaedam tergi durioris inversa tam diu se
torquent ac pedes exerunt et obliquant donec ad locum reponantur. Nullum tormentum sentit supina testudo, inquieta est
tamen desiderio naturalis status nec ante desinit niti, quatere se, quam in
pedes constitit.
9.
Ergo omnibus constitutionis suae sensus est et inde membrorum tam expedita
tractatio, nec ullum maius indicium habemus cum hac illa ad vivendum venire
notitia quam quod nullum animal ad usum sui rude est.
10.
'Constitutio' inquit 'est, ut vos dicitis, principale animi quodammodo se
habens erga corpus. Hoc tam perplexum et subtile et vobis quoque vix enarrabile
quomodo infans intellegit? Omnia animalia
dialectica nasci oportet ut istam finitionem magnae parti hominum togatorum
obscuram intellegant. '
11.
Verum erat quod opponis si ego ab animalibus constitutionis finitionem
intellegi dicerem, non ipsam constitutionem. Facilius natura intellegitur quam
enarratur. Itaque
infans ille quid sit constitutio non novit, constitutionem suam novit; et quid
sit animal nescit, animal esse se sentit.
12.
Praeterea ipsam constitutionem suam crasse intellegit et summatim et obscure.
Nos quoque animum habere nos scimus: quid sit animus, ubi sit, qualis sit aut
unde nescimus. Qualis ad nos [pervenerit] animi nostri sensus, quamvis naturam
eius ignoremus ac sedem, talis ad omnia animalia constitutionis suae sensus
est. Necesse est enim id sentiant per quod alia quoque sentiunt; necesse est
eius sensum habeant cui parent, a quo reguntur.
13.
Nemo non ex nobis intellegit esse aliquid quod impetus suos moveat: quid sit
illud ignorat. Et conatum sibi esse scit: quis sit aut unde sit nescit. Sic
infantibus quoque animalibusque principalis partis suae sensus est non satis
dilucidus nec expressus.
14.
'Dicitis' inquit 'omne animal primum constitutioni suae conciliari, hominis autem
constitutionem rationalem esse et ideo conciliari hominem sibi non tamquam
animali sed tamquam rationali; ea enim parte sibi carus est homo qua homo est. Quomodo ergo infans conciliari constitutioni rationali
potest, cum rationalis nondum sit? '
15.
Unicuique aetati sua constitutio est, alia infanti, alia puero, <alia
adulescenti>, alia seni: omnes ei constitutioni conciliantur in qua sunt. Infans sine dentibus est:
huic constitutioni suae conciliatur. Enati sunt dentes: huic constitutioni
conciliatur. Nam et illa herba quae in segetem frugemque ventura est aliam
constitutionem habet tenera et vix eminens sulco, aliam cum convaluit et molli
quidem culmo, sed quo ferat onus suum, constitit, aliam cum flavescit et ad
aream spectat et spica eius induruit: in quamcumque constitutionem venit, eam
tuetur, in eam componitur.
16.
Alia est aetas infantis, pueri, adulescentis, senis; ego tamen idem sum qui et
infans fui et puer et adulescens. Sic, quamvis alia atque alia cuique
constitutio sit, conciliatio constitutionis suae eadem est. Non enim puerum
mihi aut iuvenem aut senem, sed me natura commendat. Ergo infans ei
constitutioni suae conciliatur quae tunc infanti est, non quae futura iuveni
est; neque enim si aliquid illi maius in quod transeat restat, non hoc quoque
in quo nascitur secundum naturam est.
17.
Primum sibi ipsum conciliatur animal; debet enim aliquid esse ad quod alia
referantur. Voluptatem peto. Cui? mihi;
ergo mei curam ago. Dolorem refugio. Pro quo? pro me; ergo mei curam ago. Si
omnia propter curam mei facio, ante omnia est mei cura. Haec animalibus inest
cunctis, nec inseritur sed innascitur.
18.
Producit fetus suos natura, non abicit; et quia tute lacertissima ex proximo
est, sibi quisque commissus est. Itaque, ut in prioribus epistulis dixi, tenera
quoque animalia et materno utero vel ovo modo effusa quid sit infestum ipsa
protinus norunt et mortifera devitant; umbram quoque transvolantium reformidant
obnoxia avibus rapto viventibus. Nullum animal ad vitam prodit sine metu
mortis.
19.
'Quemadmodum' inquit 'editum animal intellectum habere aut salutaris aut
mortiferae rei potest? ' Primum quaeritur an intellegat, non quemadmodum intellegat. Esse autem
illis intellectum ex eo apparet quod nihil amplius, si intellexerint, facient. Quid est quare pavonem, quare anserem gallina non
fugiat, at tanto minorem et ne notum quidem sibi accipitrem? Quare pulli faelem
timeant, canem non timeant? Apparet illis inesse nocituri scientiam non
experimento collectam; nam antequam possint experisci, cavent.
20.
Deinde ne hoc casu existimes fieri, nec metuunt alia quam debent nec umquam
obliviscuntur huius tutelae et diligentiae: aequalis est illis a pernicioso
fuga. Praeterea non fiunt timidiora vivendo; ex quo quidem apparet non usu illa
in hoc pervenire sed naturali amore salutis suae. Et tardum est et varium quod usus
docet: quidquid natura tradit et aequale omnibus est et statim.
21.
Si tamen exigis, dicam quomodo omne animal perniciosa intellegere cogatur.
Sentit se carne constare; itaque sentit quid sit quo secari caro, quo uri, quo
obteri possit, quae sint animalia armata ad nocendum: horum speciem trahit
inimicam et hostilem. Inter se ista coniuncta sunt; simul enim conciliatur
saluti suae quidque et iuvatura petit, laesura formidat. Naturales ad utilia
impetus, naturales a contrariis aspernationes sunt; sine ulla cogitatione quae
hoc dictet, sine consilio fit quidquid natura praecepit.
22.
Non vides quanta sit subtilitas apibus ad fingenda domicilia, quanta dividui
laboris obeundi undique concordia? Non vides quam nulli mortalium imitabilis
illa aranei textura, quanti operis sit fila disponere, alia in rectum immissa
firmamenti loco, alia in orbem currentia ex denso rara, qua minora animalia, in
quorum perniciem illa tenduntur, velut retibus inplicata teneantur?
23.
Nascitur ars ista, non discitur. Itaque nullum est animal altero doctius:
videbis araneorum pares telas, par in favis angulorum omnium foramen. Incertum est et
inaequabile quidquid ars tradit: ex aequo venit quod natura distribuit. Haec
nihil magis quam tutelam sui et eius peritiam tradidit, ideoque etiam simul
incipiunt et discere et vivere.
24.
Nec est mirum cum eo nasci illa sine quo frustra nascerentur. Primum hoc
instrumentum <in> illa natura contulit ad permanendum, conciliationem et
caritatem sui. Non poterant salva esse nisi vellent; nec [non] hoc per se
profuturum erat, sed sine hoc nulla res profuisset. Sed in nullo deprendes
vilitatem sui, <ne> neglegentiam quidem; tacitis quoque et brutis,
quamquam in cetera torpeant, ad vivendum sollertia est. Videbis quae aliis
inutilia sunt sibi ipsa non deesse. Vale.
|