|
1.Possum
multa tibi veterum praecepta referre,
ni refugis
tenuisque piget cognoscere curas.
Non
refugis autem nec ulla te subtilitas abigit: non est elegantiae tuae tantum
magna sectari, sicut illud probo, quod omnia ad aliquem profectum redigis et
tunc tantum offenderis ubi summa subtilitate nihil agitur. Quodne nunc quidem fieri laborabo. Quaeritur utrum sensu
conprendatur an intellectu bonum; huic adiunctum est in mutis animalibus et
infantibus non esse.
2.
Quicumque voluptatem in summo ponunt sensibile iudicant bonum, nos contra
intellegibile, qui illud animo damus. Si de bono sensus iudicarent, nullam
voluptatem reiceremus; nulla enim non invitat, nulla non delectat; et e
contrario nullum dolorem volentes subiremus; nullus enim non offendit sensum.
3.
Praeterea non essent digni reprehensione quibus nimium voluptas placet
quibusque summus est doloris timor. Atqui inprobamus gulae ac libidini addictos
et contemnimus illos qui nihil viriliter ausuri sunt doloris metu. Quid autem
peccant si sensibus, id est iudicibus boni ac mali, parent? his enim
tradidistis adpetitionis et fugae arbitrium.
4.
Sed videlicet ratio isti rei praepositaest: illa quemadmodum de beata vita,
quemadmodum de virtute, de honesto, sic et de bono maloque constituit. Nam apud
istos vilissimae parti datur de meliore sententia, ut de bono pronuntiet
sensus, obtunsa res et hebes et in homine quam in aliis animalibus tardior.
5.
Quid si quis vellet non oculis sed tactu minuta discernere? Subtilior ad hoc
acies nulla quam oculorum et intentior daret bonum malumque dinoscere. Vides in
quanta ignorantia veritatis versetur et quam humi sublimia ac divina proiecerit
apud quem de summo, bono malo, iudicat tactus.
6.
'Quemadmodum' inquit 'omnis scientia atque ars aliquid debet habere manifestum
sensuque conprehensum ex quo oriatur et crescat, sic beata vita fundamentum et
initium a manifestis ducit et eo quod sub sensum cadat. Nempe vos a manifestis beatam vitam initium sui capere
dicitis. '
7.
Dicimus beata esse quae secundum naturam sint; quid autem secundum naturam sit
palam et protinus apparet, sicut quid sit integrum. Quod secundum naturam est,
quod contigit protinus nato, non dico bonum, sed initium boni. Tu summum bonum,
voluptatem, infantiae donas, ut inde incipiat nascens quo consummatus homo
pervenit; cacumen radicis loco ponis.
8.
Si quis diceret illum in materno utero latentem, sexus quoque incerti, tenerum
et inperfectum et informem iam in aliquo bono esse, aperte videretur errare.
Atqui quantulum interest inter eum qui cum maxime vitam accipit et illum qui
maternorum viscerum latens onus est? Uterque, quantum ad intellectum boni ac
mali, aeque maturus est, et non magis infans ad hoc boni capax est quam arbor
aut mutum aliquod animal. Quare autem bonum in arbore animalique muto non est?
quia nec ratio. Ob hoc in infante quoque non est; nam et huic deest. Tunc ad
bonum perveniet cum ad rationem pervenerit.
9.
Est aliquod inrationale animal, est aliquod nondum rationale, est rationale sed
inperfectum: in nullo horum bonum, ratio illud secum adfert. Quid ergo inter ista quae rettuli distat? In eo quod
inrationale est numquam erit bonum; in eo quod nondum rationale est tunc esse
bonum non potest; <in eo quod rationale est> sed inperfectum iam potest
bonum <esse>, sed non est.
10.
Ita dico, Lucili: bonum non in quolibet corpore, non in qualibet aetate
invenitur et tantum abest ab infantia quantum a primo ultimum, quantum ab
inizio perfectum; ergo nec in tenero, modo coalescente corpusculo est. Quid ni
non sit? non magis quam in semine.
11.
Hoc sic dicas: aliquod arboris ac sati bonum novimus: hoc non est in prima
fronde quae emissa cum maxime solum rumpit. Est aliquod bonum tritici: hoc
nondum est in herba lactente nec cum folliculo se exerit spica mollis, sed cum
frumentum aestas et debita maturitas coxit. Quemadmodum omnis natura bonum suum
nisi consummata non profert, ita hominis bonum non est in homine nisi cum illi
ratio perfecta est.
12.
Quod autem hoc bonum? Dicam: liber
animus, erectus, alia subiciens sibi, se nulli. Hoc bonum adeo non recipit
infantia ut pueritia non speret, adulescentia inprobe speret; bene agitur cum
senectute si ad illud longo studio intentoque pervenit. Si hoc est bonum, et
intellegibile est.
13.
'Dixisti' inquit 'aliquod bonum esse arboris, aliquod herbae; potest ergo
aliquod esse et infantis. ' Verum bonum nec in arboribus nec in mutis
animalibus: hoc quod in illis bonum est precario bonum dicitur. 'Quod est? '
inquis. Hoc quod secundum cuiusque naturam est. Bonum quidem cadere in mutum animal nullo modo potest; felicioris
meliorisque naturae est. Nisi ubi rationi locus est, bonum non est.
14.
Quattuor hae naturae sunt, arboris, animalis, hominis, dei: haec duo, quae
rationalia sunt, eandem naturam habent, illo diversa sunt quod alterum immortale,
alterum mortale est. Ex his ergo unius
bonum natura perficit, dei scilicet, alterius cura, hominis. Cetera tantum in
sua natura perfecta sunt, non vere perfecta, a quibus abest ratio. Hoc enim
demum perfectum est quod secundum universam naturam perfectum, universa autem
natura rationalis est: cetera possunt in suo genere esse perfecta.
15.
In quo non potest beata vita esse nec id potest quo beata vita efficitur; beata
autem vita bonis efficitur. In muto animali non est beata vita <nec id quo
beata vita> efficitur: in muto animali bonum non est.
16.
Mutum animal sensu conprendit praesentia; praeteritorum reminiscitur cum
<in> id incidit quo sensus admoneretur, tamquam equus reminiscitur viae
cum ad initium eius admotus est. In stabulo quidem nulla illi viaest quamvis
saepe calcatae memoria [est]. Tertium vero tempus, id est futurum, ad muta non
pertinet.
17.
Quomodo ergo potest eorum videri perfecta natura quibus usus perfecti temporis
non est? Tempus enim tribus partibus constat, praeterito, praesente, venturo.
Animalibus tantum quod brevissimum est <et> in transcursu datum, praesens:
praeteriti rara memoria est nec umquam revocatur nisi praesentium occursu.
18.
Non potest ergo perfectae naturae bonum in inperfecta esse natura, aut si
natura talis [habet] hoc habet, habent et sata. Nec illud nego, ad ea quae
videntur secundum naturam magnos esse mutis animalibus impetus et concitatos,
sed inordinatos ac turbidos; numquam autem aut inordinatum est bonum aut
turbidum.
19.
'Quid ergo? ' inquis 'muta animalia perturbate
et indisposite moventur? 'Dicerem illa perturbate et indisposite moveri si
natura illorum ordinem caperet: nunc moventur secundum naturam suam. Perturbatum enim id est
quod esse aliquando et non perturbatum potest; sollicitum est quod potest esse
securum. Nulli vitium est nisi cui virtus potest esse: mutis animalibus talis
ex natura sua motus est.
20.
Sed ne te diu teneam, erit aliquod bonum in muto animali, erit aliqua virtus,
erit aliquid perfectum, sed nec bonum absolute nec virtus nec perfectum. Haec
enim rationalibus solis contingunt, quibus datum est scire quare, quatenus,
quemadmodum. Ita bonum in nullo est nisi
in quo ratio.
21.
Quo nunc pertineat ista disputatio quaeris, et quid animo tuo profutura sit? Dico: et exercet illum et
acuit et utique aliquid acturum occupatione honesta tenet. Prodest autem etiam quo moratur ad prava properantes.
Sed <et> illud dico: nullo modo prodesse possum magis quam si tibi bonum
tuum ostendo, si te a mutis animalibus separo, si cum deo pono.
22.
Quid, inquam, vires corporis alis et exerces? Pecudibus istas maiores ferisque
natura concessit. Quid excolis formam? cum omnia feceris, a mutis animalibus
decore vinceris. Quid capillum ingenti diligentia comis? cum illum vel
effuderis more Parthorum vel Germanorum modo vinxeris vel, ut Scythae solent,
sparseris, in quolibet equo densior iactabitur iuba, horrebit in leonum cervice
formonsior. Cum te ad velocitatem paraveris, par lepusculo non eris.
23.
Vis tu relictis in quibus vinci te necesse est, dum in aliena niteris, ad bonum
reverti tuum? Quod est hoc? animus scilicet emendatus ac purus, aemulator dei,
super humana se extollens, nihil extra se sui ponens. Rationale animal es. Quod ergo in te bonum est? perfecta ratio. Hanc tu ad
suum finem hinc evoca, <sine> in quantum potest plurimum crescere.
24.
Tunc beatum esse te iudica cum tibi ex te gaudium omne nascetur, cum visis quae
homines eripiunt, optant, custodiunt, nihil inveneris, non dico quod malis, sed
quod velis. Brevem tibi formulam dabo qua te metiaris, qua perfectum esse iam
sentias: tunc habebis tuum cum intelleges infelicissimos esse felices. Vale.
|