|
1.
An merito reprehendat in quadam epistula Epicurus eos qui dicunt sapientem se
ipso esse contentum et propter hoc amico non indigere, desideras scire. Hoc
obicitur Stilboni ab Epicuro et iis quibus summum bonum visum est animus in
patiens.
2.
In ambiguitatem incidendum est, si exprimere 'apátheian uno verbo cito
voluerimus et impatientiam dicere; poterit enim contrarium ei quod significare
volumus intellegi. Nos eum volumus dicere qui respuat omnis mali sensum:
accipietur is qui nullum ferre possit malum. Vide ergo num satius sit aut
invulnerabilem animum dicere aut animum extra omnem patientiam positum.
3.
Hoc inter nos et illos interest: noster sapiens vincit quidem incommodum omne
sed sentit, illorum ne sentit quidem. Illud nobis et illis commune est,
sapientem se ipso esse contentum. Sed tamen et amicum habere vult et vicinum et
contubernalem, quamvis sibi ipse sufficiat.
4.
Vide quam sit se contentus: aliquando sui parte contentus est. Si illi manum
aut morbus aut hostis exciderit, si quis oculum vel oculos casus excusserit,
reliquiae illi suae satisfacient et erit imminuto corpore et amputato tam
laetus quam [in] integro fuit; sed si quae sibi desunt non desiderat, non
deesse mavult.
5.
Ita sapiens se contentus est, non ut velit esse sine amico sed ut possit; et
hoc quod dico'possit' tale est: amissum aequo animo fert. Sine amico quidem numquam erit: in sua potestate habet
quam cito reparet. Quomodo si perdiderit Phidias statuam protinus alteram
faciet, sic hic faciendarum amicitiarum artifex substituet alium in locum
amissi.
6.
Quaeris quomodo amicum cito facturus sit? Dicam, si illud mihi tecum
convenerit, ut statim tibi solvam quod debeo et quantum ad hanc epistulam paria
faciamus. Hecaton ait, 'ego tibi monstrabo amatorium sine medicamento, sine
herba, sine ullius veneficae carmine: si vis amari, ama'. Habet autem non
tantum usus amicitiae veteris et certae magnam voluptatem sed etiam initium et
comparatio novae.
7.
Quod interest inter metentem agricolam et serentem, hoc inter eum qui amicum
paravit et qui parat. Attalus philosophus dicere solebat iucundius esse amicum
facere quam habere, 'quomodo artifici iucundius pingere est quam pinxisse'. Illa in opere suo occupata sollicitudo ingens
oblectamentum habet in ipsa occupatione: non aeque delectatur qui ab opere
perfecto removit manum. Iam fructu artis suae fruitur: ipsa fruebatur arte cum
pingeret. Fructuosior est adulescentia
liberorum, sed infantia dulcior.
8.
Nunc ad propositum revertamur. Sapiens etiam si contentus est se, tamen habere
amicum vult, si nihil aliud, ut exerceat amicitiam, ne tam magna virtus iaceat,
non ad hoc quod dicebat Epicurus in hac ipsa epistula, 'ut habeat qui sibi
aegro assideat, succurrat in vincula coniecto vel inopi', sed ut habeat aliquem
cui ipse aegro assideat, quem ipse circumventum hostili custodia liberet. Qui se spectat et propter
hoc ad amicitiam venit male cogitat. Quemadmodum coepit, sic desinet: paravit
amicum adversum vincla laturum opem; cum primum crepuerit catena, discedet.
9.
Hae sunt amicitiae quas temporarias populus appellat; qui utilitatis causa
assumptus est tamdiu placebit quamdiu utilis fuerit. Hac re florentes amicorum
turba circumsedet, circa eversos solitudo est, et inde amici fugiunt ubi
probantur; hac re ista tot nefaria exempla sunt aliorum metu relinquentium,
aliorum metu prodentium. Necesse est initia inter se et exitus congruant: qui
amicus esse coepit quia expedit <et desinet quia expedit>; placebit
aliquod pretium contra amicitiam, si ullum in illa placet praeter ipsam.
10.
'In quid amicum paras? ' Ut habeam pro quo mori possim, ut habeam quem in
exsilium sequar, cuius me morti et opponam et impendam: ista quam tu describis
negotiatio est, non amicitia, quae ad commodum accedit, quae quid consecutura
sit spectat.
11.
Non dubie habet aliquid simile amicitiae affectus amantium; possis dicere illam
esse insanam amicitiam. Numquid ergo quisquam amat lucri causa? numquid
ambitionis aut gloriae? Ipse per se amor, omnium aliarum rerum neglegens,
animos in cupiditatem formae non sine spe mutuae caritatis accendit. Quid ergo? ex honestiore
causa coit turpis affectus?
12.
'Non agitur' inquis 'nunc de hoc, an amicitia propter se ipsam appetenda sit. '
Immo vero nihil magis probandum est; nam si propter se ipsam expetenda est,
potest ad illam accedere qui se ipso contentus est. 'Quomodo ergo ad illam accedit? ' Quomodo ad rem
pulcherrimam, non lucro captus nec varietate fortunae perterritus; detrahit
amicitiae maiestatem suam qui illam parat ad bonos casus.
13.
'Se contentus est sapiens. ' Hoc, mi Lucili, plerique perperam interpretantur:
sapientem undique submovent et intra cutem suam cogunt. Distinguendum autem est
quid et quatenus vox ista promittat: se contentus est sapiens ad beate
vivendum, non ad vivendum; ad hoc enim multis illi rebus opus est, ad illud
tantum animo sano et erecto et despiciente fortunam.
14.
Volo tibi Chrysippi quoque distinctionem indicare. Ait sapientem nulla re
egere, et tamen multis illi rebus opus esse: 'contra stulto nulla re opus est -
nulla enim re uti scit - sed omnibus eget'. Sapienti et manibus et oculis et
multis ad cotidianum usum necessariis opus est, eget nulla re; egere enim
necessitatis est, nihil necesse sapienti est.
15.
Ergo quamvis se ipso contentus sit, amicis illi opus est; hos cupit habere quam
plurimos, non ut beate vivat; vivet enim etiam sine amicis beate. Summum bonum
extrinsecus instrumenta non quaerit; domi colitur, ex se totum est; incipit
fortunae esse subiectum si quam partem sui foris quaerit.
16.
'Qualis tamen futura est vita sapientis, si sine amicis relinquatur in
custodiam coniectus vel in aliqua gente aliena destitutus vel in navigatione
longa retentus aut in desertum litus eiectus? ' Qualis est Iovis, cum resoluto
mundo et dis in unum confusis paulisper cessante natura acquiescit sibi
cogitationibus suis traditus. Tale quiddam sapiens facit: in se reconditur,
secum est.
17.
Quamdiu quidem illi licet suo arbitrio res suas ordinare, se contentus est et
ducit uxorem; se contentus <est> et liberos tollit; se contentus est et
tamen non viveret si foret sine homine victurus. Ad amicitiam fert illum nulla
utilitas sua, sed naturalis irritatio; nam ut aliarum nobis rerum innata
dulcedo est, sic amicitiae. Quomodo solitudinis odium est et appetitio
societatis, quomodo hominem homini natura conciliat, sic inest huic quoque rei
stimulus qui nos amicitiarum appetentes faciat.
18.
Nihilominus cum sit amicorum amantissimus, cum illos sibi comparet, saepe
praeferat, omne intra se bonum terminabit et dicet quod Stilbon ille dixit,
Stilbon quem Epicuri epistula insequitur. Hic enim capta patria, amissis
liberis, amissa uxore, cum ex incendio publico solus et tamen beatus exiret,
interroganti Demetrio, cui cognomen ab exitio urbium Poliorcetes fuit, num quid
perdidisset, 'omnia' inquit 'bona mea mecum sunt'.
19.
Ecce vir fortis ac strenuus! ipsam hostis sui victoriam vicit. 'Nihil' inquit'
perdidi': dubitare illum coegit an vicisset. 'Omnia mea mecum sunt': iustitia, virtus, prudentia, hoc ipsum, nihil bonum
putare quod eripi possit. Miramur animalia quaedam quae per medios ignes sine
noxa corporum transeunt: quanto hic mirabilior vir qui per ferrum et ruinas et
ignes inlaesus et indemnis evasit! Vides quanto facilius sit totam gentem quam
unum virum vincere? Haec vox illi communis est cum Stoico: aeque et hic intacta
bona per concrematas urbes fert; se enim ipse contentus est; hoc felicitatem
suam fine designat.
20.
Ne existimes nos solos generosa verba iactare, et ipse Stilbonis obiurgator
Epicurus similem illi vocem emisit, quam tu boni consule, etiam si hunc diem
iam expunxi. 'Si cui' inquit 'sua non videntur amplissima, licet totius mundi
dominus sit, tamen miser est. 'Vel si hoc modo tibi melius enuntiari videtur -
id enim agendum est ut non verbis serviamus sed sensibus -, 'miser est qui se
non beatissimum iudicat, licet imperet mundo'.
21.
Ut scias autem hos sensus esse communes, natura scilicet dictante, apud poetam
comicum invenies:
non est beatus,
esse se qui non putat.
Quid enim refert
qualis status tuus sit, si tibi videtur malus '
22.
'Quid ergo? ' inquis 'si beatum se dixerit ille turpiter dives et ille multorum
dominus sed plurium servus, beatus sua sententia fiet? ' Non quid dicat sed
quid sentiat refert, nec quid uno die sentiat, sed quid assidue. Non est autem
quod verearis ne ad indignum res tanta perveniat: nisi sapienti sua non
placent; omnis stultitia laborat fastidio sui. Vale.
|