1.
Sollicitum esse te scribis de iudici eventu quod tibi furor inimici denuntiat;
existimas me suasurum ut meliora tibi ipse proponas et acquiescas spei blandae.
Quid enim necesse est mala accersere,
satis cito patienda cum venerint praesumere, ac praesens tempus futuri metu
perdere? Est
sine dubio stultum, quia quandoque sis futurus miser, esse iam miserum.
2.
Sed ego alia te ad securitatem via ducam: si vis omnem sollicitudinem exuere,
quidquid vereris ne eveniat eventurum utique propone, et quodcumque est illud
malum, tecum ipse metire ac timorem tuum taxa: intelleges profecto aut non
magnum aut non longum esse quod metuis.
3.
Nec diu exempla quibus confirmeris colligenda sunt: omnis illa aetas tulit. In
quamcumque partem rerum vel civilium vel externarum memoriam miseris, occurrent
tibi ingenia aut profectus aut impetus magni. Numquid accidere tibi, si
damnaris, potest durius quam ut mittaris in exilium, ut ducaris in carcerem?
Numquid ultra quicquam ulli timendum est quam ut uratur, quam ut pereat? Singula ista constitue et contemptores eorum cita, qui
non quaerendi sed eligendi sunt.
4.
Damnationem suam Rutilius sic tulit tamquam nihil illi molestum aliud esset
quam quod male iudicaretur. Exilium Metellus fortiter tulit, Rutilius etiam
libenter; alter ut rediret rei publicae praestitit, alter reditum suum Sullae
negavit, cui nihil tunc negabatur. In carcere Socrates disputavit et exire, cum essent qui
promitterent fugam, noluit remansitque, ut duarum rerum gravissimarum hominibus
metum demeret, mortis et carceris.
5.
Mucius ignibus manum imposuit. Acerbum est uri: quanto acerbius si id te
faciente patiaris! Vides hominem non eruditum nec ullis praeceptis contra
mortem aut dolorem subornatum, militari tantum robore instructum, poenas a se
irriti conatus exigentem; spectator destillantis in hostili foculo dexterae
stetit nec ante removit nudis ossibus fluentem manum quam ignis illi ab hoste
subductus est. Facere aliquid in illis castris felicius potuit, nihil fortius.
Vide quanto acrior sit ad occupanda pericula virtus quam crudelitas ad
irroganda: facilius Porsina Mucio ignovit quod voluerat occidere quam sibi
Mucius quod non occiderat.
6.
'Decantatae' inquis 'in omnibus scholis fabulae istae sunt; iam mihi, cum ad
contemnendam mortem ventum fuerit, Catonem narrabis. ' Quidni ego narrem ultima illa nocte Platonis librum
legentem posito ad caput gladio? Duo haec in rebus extremis instrumenta
prospexerat, alterum ut vellet mori, alterum ut posset. Compositis ergo rebus,
utcumque componi fractae atque ultimae poterant, id agendum existimavit ne cui
Catonem aut occidere liceret aut servare contingeret;
7.
et stricto gladio quem usque in illum diem ab omni caede purum servaverat,
'nihil' inquit 'egisti, fortuna, omnibus conatibus meis obstando. Non pro mea
adhuc sed pro patriae libertate pugnavi, nec agebam tanta pertinacia ut liber,
sed ut inter liberos, viverem: nunc quoniam deploratae sunt res generis humani,
Cato deducatur in tutum. '
8.
Impressit deinde mortiferum corpori vulnus; quo obligato a medicis cum minus
sanguinis haberet, minus virium, animi idem, iam non tantum Caesari sed sibi
iratus nudas in vulnus manus egit et generosum illum contemptoremque omnis potentiae
spiritum non emisit sed eiecit.
9.
Non in hoc exempla nunc congero ut ingenium exerceam, sed ut te adversus id
quod maxime terribile videtur exhorter; facilius autem exhortabor, si ostendero
non fortes tantum viros hoc momentum efflandae animae contempsisse sed quosdam
ad alia ignavos in hac re aequasse animum fortissimorum, sicut illum Cn. Pompei
socerum Scipionem, qui contrario in Africam vento relatus cum teneri navem suam
vidisset ab hostibus, ferro se transverberavit et quaerentibus ubi imperator
esset, 'imperator' inquit 'se bene habet'.
10.Vox
haec illum parem maioribus fecit et fatalem Scipionibus in Africa gloriam non
est interrumpi passa. Multum fuit Carthaginem vincere, sed amplius mortem.
'Imperator' inquit 'se bene habet': an aliter debebat imperator, et quidem
Catonis, mori?
11.
Non revoco te ad historias nec ex omnibus saeculis contemptores mortis, qui
sunt plurimi, colligo; respice ad haec nostra tempora, de quorum languore ac
delicis querimur: omnis ordinis homines suggerent, omnis fortunae, omnis
aetatis, qui mala sua morte praeciderint. Mihi crede, Lucili, adeo mors timenda
non est ut beneficio eius nihil timendum sit.
12.
Securus itaque inimici minas audi; et quamvis conscientia tibi tua fiduciam
faciat, tamen, quia multa extra causam valent, et quod aequissimum est spera et
ad id te quod est iniquissimum compara. Illud autem ante omnia memento, demere
rebus tumultum ac videre quid in quaque re sit: scies nihil esse in istis
terribile nisi ipsum timorem.
13.Quod
vides accidere pueris, hoc nobis quoque maiusculis pueris evenit: illi quos
amant, quibus assueverunt, cum quibus ludunt, si personatos vident,
expavescunt: non hominibus tantum sed rebus persona demenda est et reddenda
facies sua.
14.
Quid mihi gladios et ignes ostendis et turbam carnificum circa te frementem?
Tolle istam pompam sub qua lates et stultos territas: mors es, quam nuper
servus meus, quam ancilla contempsit. Quid tu rursus mihi flagella et eculeos
magno apparatu explicas? quid singulis articulis singula machinamenta quibus
extorqueantur aptata et mille alia instrumenta excarnificandi particulatim
hominis? Pone ista quae nos obstupefaciunt; iube conticiscere gemitus et
exclamationes et vocum inter lacerationem elisarum acerbitatem: nempe dolor es,
quem podagricus ille contemnit, quem stomachicus ille in ipsis delicis perfert,
quem in puerperio puella perpetitur. Levis
es si ferre possum; brevis es si ferre non possum.
15.
Haec in animo voluta, quae saepe audisti, saepe dixisti; sed an vere audieris,
an vere dixeris, effectu proba; hoc enim turpissimum est quod nobis obici
solet, verba nos philosophiae, non opera tractare. Quid? tu nunc primum tibi
mortem imminere scisti, nunc exilium, nunc dolorem? in haec natus es; quidquid
fieri potest quasi futurum cogitemus.
16.
Quod facere te moneo scio certe fecisse: nunc admoneo ut animum tuum non mergas
in istam sollicitudinem; hebetabitur enim et minus habebit vigoris cum
exsurgendum erit. Abduc illum a privata causa ad publicam; dic mortale tibi et
fragile corpusculum esse, cui non ex iniuria tantum aut ex potentioribus
viribus denuntiabitur dolor: ipsae voluptates in tormenta vertuntur, epulae
cruditatem afferunt, ebrietates nervorum torporem tremoremque, libidines pedum,
manuum, articulorum omnium depravationes.
17.
Pauper fiam: inter plures ero. Exul fiam: ibi me natum putabo quo mittar. Alligabor:
quid enim? nunc solutus sum? ad hoc me natura grave corporis mei pondus
adstrinxit. Moriar: hoc dicis, desinam aegrotare posse, desinam alligari posse,
desinam mori posse.
18.
Non sum tam ineptus ut Epicuream cantilenam hoc loco persequar et dicam vanos
esse inferorum metus, nec Ixionem rota volvi nec saxum umeris Sisyphi trudi in
adversum nec ullius viscera et renasci posse cotidie et carpi: nemo tam puer
est ut Cerberum timeat et tenebras et larvalem habitum nudis ossibus
cohaerentium. Mors nos aut consumit aut exuit; emissis meliora restant onere
detracto, consumptis nihil restat, bona pariter malaque summota sunt.
19.
Permitte mihi hoc loco referre versum tuum, si prius admonuero ut te iudices
non aliis scripsisse ista sed etiam tibi. Turpe est aliud loqui, aliud sentire:
quanto turpius aliud scribere, aliud sentire! Memini te illum locum aliquando
tractasse, non repente nos in mortem incidere sed minutatim procedere.
20.
Cotidie morimur; cotidie enim demitur aliqua pars vitae, et tunc quoque cum
crescimus vita decrescit. Infantiam amisimus, deinde pueritiam, deinde
adulescentiam. Usque ad hesternum quidquid trans; t temporis perit; hunc ipsum
quem agimus diem cum morte dividimus. Quemadmodum clepsydram non extremum
stilicidium exhaurit sed quidquid ante defluxit, sic ultima hora qua esse
desinimus non sola mortem facit sed sola consummat; tunc ad illam pervenimus,
sed diu venimus.
21.Haec
cum descripsisses quo soles ore, semper quidem magnus, numquam tamen acrior
quam ubi veritati commodas verba, dixisti,
mors non una
venit, sed quae rapit ultima mors est.
Malo te legas
quam epistulam meam; apparebit enim tibi hanc quam timemus mortem extremam
esse, non solam.
22.
Video quo spectes: quaeris quid huic epistulae infulserim, quod dictum alicuius
animosum, quod praeceptum utile. Ex hac ipsa materia quae immanibus fuit
mittetur aliquid. Obiurgat Epicurus non minus eos qui mortem concupiscunt quam
eos qui timent, et ait: 'ridiculum est currere ad mortem taedio vitae, cum
genere vitae ut currendum ad mortem esset effeceris'.
23.Item
alio loco dicit: 'quid tam ridiculum quam appetere mortem, cum vitam inquietam
tibi feceris metu mortis? ' His adicias et illud eiusdem notae licet, tantam
hominum imprudentiam esse, immo dementiam, ut quidam timore mortis cogantur ad
mortem.
24.
Quidquid horum tractaveris, confirmabis animum vel ad mortis vel ad vitae
patientiam; [at] in utrumque enim monendi ac firmandi sumus, et ne nimis amemus
vitam et ne nimis oderimus. Etiam cum ratio suadet finire se, non temere nec
cum procursu capiendus est impetus.
25.
Vir fortis ac sapiens non fugere debet e vita sed exire; et ante omnia ille
quoque vitetur affectus qui multos occupavit, libido moriendi. Est enim, mi Lucili, ut ad alia, sic etiam ad
moriendum inconsulta animi inclinatio, quae saepe generosos atque acerrimae
indolis viros corripit, saepe ignavos iacentesque: illi contemnunt vitam, hi
gravantur.
26.
Quondam subit eadem faciendi videndique satietas et vitae non odium sed
fastidium, in quod prolabimur ipsa impellente philosophia, dum dicimus
'quousque eadem? nempe ex pergiscar dormiam, <edam> esuriam, algebo
aestuabo. Nullius rei finis est, sed in orbem nexa sunt omnia, fugiunt ac
sequuntur; diem nox premit, dies noctem, aestas in autumnum desinit, autumno
hiemps instat, quae vere compescitur; omnia sic transeunt ut revertantur. Nihil
novi facio, nihil novi video: fit aliquando et huius rei nausia. ' Multi sunt
qui non acerbum iudicent vivere sed supervacuum. Vale.
|