|
1.
Bassum Aufidium, virum optimum, vidi quassum, aetati obluctantem. Sediam plus
illum degravat quam quod possit attolli; magno senectus et universo pondere
incubuit. Scis illum semper infirmi corporis et exsucti fuisse; diu illud
continuit et, ut verius dicam, concinnavit: subito defecit. Quemadmodum in nave
quae sentinam trahit uni rimae aut alteri obsistitur, ubi plurimis locis laxari
coepit et cedere, succurri non potest navigio dehiscenti, ita in senili corpore
aliquatenus imbecillitas sustineri et fulciri potest. Ubi tamquam in putri
aedificio omnis iunctura diducitur, et dum alia excipitur, alia discinditur,
circumspiciendum est quomodo exeas. Bassus tamen noster alacer animo est: hoc
philosophia praestat, in conspectu mortis hilarem <esse> et in quocumque
corporis habitu fortem laetumque nec deficientem quamvis deficiatur. Magnus gubernator et
scisso navigat velo et, si exarmavit, tamen reliquias navigii aptat ad cursum.
Hoc facit Bassus noster et eo animo vultuque finem suum spectat quo alienum
spectare nimis securi putares. Magna res est, Lucili, haec et diu discenda, cum
adventat hora illa inevitabilis, aequo animo abire. Alia genera mortis spei
mita sunt: desinit morbus, incendium exstinguitur, ruina quos videbatur
oppressura deposuit; mare quos hauserat eadem vi qua sorbebat eiecit incolumes;
gladium miles ab ipsa perituri cervice re vocavit: nil habet quod speret quem
senectus ducit ad mortem; huic uni intercedi non potest. Nullo genere homines mollius moriuntur sed nec
diutius.
2.
Bassus noster videbatur mihi prosequi se et componere et vivere tamquam
superstes sibi et sapienter ferre desiderium sui. Nam de morte multa loquitur
et id agit sedulo ut nobis persuadeat, si quid incommodi aut metus in hoc
negotio est, morientis vitium esse, non mortis; non magis in ipsa quicquam esse
molestiae quam post ipsam.
3.
Tam demens autem est qui timet quod non est passurus quam qui timet quod non
est sensurus. An quis quam hoc futurum credit, ut per quam nihil sentiatur, ea
sentiatur? 'Ergo' inquit 'mors adeo extra omne malum est ut sit extra omnem
malorum metum. '
4.
Haec ego scio et saepe dicta et saepe dicenda, sed neque cum legerem aeque mihi
profuerunt neque cum audirem iis dicentibus qui negabant timenda a quorum metu
aberant: hic vero plurimum apud me auctoritatis habuit, cum loqueretur de morte
vicina.
5.
Dicam enim quid sentiam: puto fortiorem esse eum qui in ipsa morte est quam qui
circa mortem. Mors enim admota etiam imperitis
animum dedit non vitandi inevitabilia; si gladiator tota pugna timidissimus
iugulum adversario praestat et errantem gladium sibi attemperat. At illa quae
in propinquo est utique ventura desiderat lentam animi firmitatem, quae est
rarior nec potest nisi a sapiente praestari.
6.
Libentissime itaque illum audiebam quasi ferentem de morte: sententiam et
qualis esset eius natura velut propius inspectae indicantem. Plus, ut puto, fidei
haberet apud te, plus ponderis, si quis revixisset et in morte nihil mali esse
narraret expertus: accessus mortis quam perturbationem afferat optime tibi hi
dicent qui secundum illam steterunt, qui venientem et viderunt et receperunt.
7.Inter
hos Bassum licet numeres, qui nos decipi noluit. Is ait tam stultum esse qui
mortem timeat quam qui senectutem; nam quemadmodum senectus adulescentiam
sequitur, ita mors senectutem. Vivere noluit qui mori non vult; vita enim cum
exceptione mortis data est; ad hanc itur. Quam ideo timere dementis est quia
certa exspectantur, dubia metuuntur.
8.
Mors necessitatem habet aequam et invictam: quis queri potest in ea condicione
se esse in qua nemo non est? prima autem pars est aequitatis aequalitas. Sed
nunc supervacuum est naturae causam agere, quae non aliam voluit legem nostram
esse quam suam: quid quid composuit resolvit, et quidquid resolvit componit
iterum.
9.
Iam vero si cui contigit ut illum senectus leviter emitteret, non repente
avulsum vitae sed minutatim subductum, o ne ille agere gratias diis omnibus
debet quod satiatus ad requiem homini necessariam, lasso gratam perductus est.
Vides quosdam optantes mortem, et quidem magis quam rogari solet vita. Nescio
utros existimem maiorem nobis animum dare, qui deposcunt mortem an qui hilares
eam quietique opperiuntur, quoniam illud ex rabie interdum ac repentina
indignatione fit, haec ex iudicio certo tranquillitas est. Venit aliquis ad
mortem iratus: mortem venientem nemo hilaris excepit nisi qui se ad illam diu
composuerat.
10.
Fateor ergo ad hominem mihi carum ex pluribus me causis frequentius venisse, ut
scirem an illum totiens eundem invenirem, numquid cum corporis viribus
minueretur animi vigor; qui sic crescebat illi quomodo manifesti ornari solet
agitatorum laetitia cum septimo spatio palmae appropinquat.
11.
Dicebat quidem ille Epicuri praeceptis obsequens, primum sperare se nullum
dolorem esse in illo extremo anhelitu; si tamen esset, habere aliquantum in
ipsa brevitate solacii; nullum enim dolorem longum esse qui magnus est. Ceterum
succursurum sibi etiam in ipsa distractione animae corporisque, si cum cruciatu
id fieret, post illum dolorem se dolere non posse. Non dubitare autem se quin senilis anima in primis
labris esset nec magna vi distraheretur a corpore. 'Ignis qui alentem materiam
occupavit aqua et interdum ruina exstinguendus est: ille qui alimentis
deficitur sua sponte subsidit. '
12.
Libenter haec, mi Lucili, audio non tamquam nova, sed tamquam in rem praesentem
perductus. Quid ergo? non multos spectavi abrumpentes vitam? Ego vero vidi, sed
plus momenti apud me habent qui ad mortem veniunt sine odio vitae et admittunt
illam, non attrahunt.
13.
Illud quidem aiebat tormentum nostra nos sentire opera, quod tunc trepidamus
cum prope a nobis esse credimus mortem: a quo enim non prope est, parata
omnibus locis omnibusque momentis? 'Sed consideremus' inquit 'tunc cum aliqua
causa moriendi videtur accedere, quanto aliae propiores sint quae non timentur.
'
14.
Hostis alicui mortem minabatur, hanc cruditas occupavit. Si distinguere
voluerimus causas metus nostri, inveniemus alias esse, alias videri. Non mortem timemus sed
cogitationem mortis; ab ipsa enim semper tantundem absumus. Ita si timenda mors est,
semper timenda est: quod enim morti tempus exemptum est?
15.
Sed vereri debeo ne tam longas epistulas peius quam mortem oderis. Itaque finem
faciam: tu tamen mortem ut numquam timeas semper cogita. Vale.
|