Cap.
1 1 | fore speraret et ut omnes in dies horasque parati essent.
2 1 | haberet. Nihilo tamen minus in navibus remiges militesque
3 1 | spe confidebat. Interim in dies et naves longae adaugeri
4 2 | quaeque prima legio venerat, in naves longas imponebatur,
5 2 | imponebatur, equites autem in onerarias. Ita maiorem partem
6 2 | cum longis paucis navibus in conspectum Africae venit.
7 3 | exercitum, cuius numerus in praesentia fuit peditum
8 3 | natura loci perspecta rediit in castra. Non nemo culpae
9 3 | tabellas signatas dederat, ut in tempore his perlectis locum
10 4 | captivo dat perferendas in oppidum ad Considium. Quo
11 4 | tempore populi Romani'; deinde in conspectu suo statim captivum
12 5 | oppidum commorandi, ne dum in ea re Caesar esset occupatus,
13 6 | loco pellerent fugarentque in oppidum. Postquam repulsi
14 6 | modo rursus ab equitibus in oppidum repellerentur, cohortibus
15 6 | veteranis quas secum habebat, in extremo agmine collocatis
16 6 | insequendum erant Numidae. Interim in itinere ex oppidis et castellis
17 7 | impositis, nequis miles in oppidum introiret aut iniuriam
18 7 | navium errorem equitatumque in navibus omnem continere,
19 7 | agri vastarentur; aquam in naves iubet comportari.
20 7 | interfecerunt. Latent enim in insidiis cum equis inter
21 7 | subito existunt, non ut in campo comminus depugnent +. ~
22 8 | Caesar interim in Sardiniam nuntios cum litteris
23 8 | nuntios cum litteris et in reliquas provincias finitimas
24 8 | longis Rabirium Postumum in Siciliam ad secundum commeatum
25 8 | vectigales quam cum civibus in patria in suis fortunis
26 8 | quam cum civibus in patria in suis fortunis esse incolumes. ~
27 10| legione iubet comportari ligna in oppidum quam plurima. Ipse
28 10| ex veteranis legionibus in classe cum Sulpicio et Vatinio
29 10| copia conscendit. Omnibus in exercitu insciis et requirentibus
30 10| tironum neque omni eita in Africa contra magnas copias
31 10| neque quicquam solacium in praesentia neque auxilium
32 10| praesentia neque auxilium in suorum consilio animum advertebant,
33 10| animum advertebant, nisi in ipsius imperatoris vultu
34 10| adquiescebant homines et in eius scientia et consilio
35 11| Caesar una nocte in navibus consumpta iam caelo
36 11| imperat omnes egredi atque in litore armatos reliquos
37 11| Itaque sine mora navibus eis in portum receptis et advectis
38 11| casu imprudentes suae naves in classem adversariorum inciderent,
39 11| rem eos voluisse scire qui in praesidiis relicti sui milites
40 12| universum cuius copiam habuit in praesentia non magnam, et
41 12| conspici posset, milites in campo iubet galeari et ad [
42 14| equitatus sese extendere et in latitudinem promovere collesque
43 14| coniciunt. Hic cum Caesariani in eos impetum fecissent, illorum
44 15| adverteret ordines suorum in procurrendo turbari--pedites
45 15| circumventis Caesarisque copiis in orbem compulsis intra cancellos
46 16| Labienus in equo capite nudo versari
47 16| equo capite nudo versari in prima acie, simul suos cohortari,
48 16| iste verbis infatuavit? In magnum mehercule vos periculum
49 16| pilum viribus contortum, dum in Labienum mittere contendit,
50 16| esse.' Omnium tamen animi in terrorem coniecti, et maxime
51 17| hostium cognito iubet aciem in longitudinem quam maximam
52 17| peditatu telis coniectis in fugam vertit neque longius
53 18| impedire coeperunt quominus se in castra reciperent. Hac re
54 19| subministraturum, ut etiam caedendo in ipsa victoria defatigati
55 19| superarentur, quippe + quis in illorum + sibi confideret,
56 19| veteranas dissentire neque in Africam velle transire;
57 19| transire; deinde quod triennio in Africa suos milites consuetudine
58 19| Africam [Caesar] attigit, in campis planissimis purissimisque
59 19| occasum est decertatum. In eo proelio Petreius graviter
60 20| tela tormentaque ex navibus in castra comportare, remigum
61 20| epibatarumque armare et in castra evocare, uti si posset
62 20| cuiusque generis ductis in castra compluribus frequentabat
63 20| sudes comparare, litteras in Siciliam nuntiosque mittere
64 20| ad arietes, cuius inopia in Africa esset, praeterea
65 20| animum advertebat frumento se in Africa nisi importaticio
66 20| Africa frumentum adversarios in pauca oppida et bene munita
67 21| aliquantum numerum frumenti in sua praesidia congesserat.
68 21| circuire et alteras cohortes in statione habere propter
69 21| maximus numerus fuit, iubet in plostris delegatos Hadrumetum
70 22| Italiam urbemque Romanum in libertatem vindicavit, idemque
71 22| nominisque claritate praeditus in rem publicam est ingressus.
72 23| rostratis, profectus ab Utica in Mauretaniam regnumque Bogudis
73 23| Ascurum accedere coepit. In quo oppido praesidium fuit
74 23| perterritosque Pompeianos in mare navesque passim compulerunt.
75 24| erat, neque per anni tempus in mari classes sine periculo
76 26| de suo adventu dubitatio in provincia esset neque quisquam
77 26| ipsum, sed aliquem legatum in Africam cum copiis venisse,
78 26| suis oppidis profugere et in castra Caesaris devenire
79 26| instituit litteris celeriter in Siciliam ad Allienum et
80 26| futurum. Atque ipse erat in tanta festinatione et exspectatione
81 26| misisset litteras nuntiumque in Siciliam, classem exercitumque
82 26| civitatum aut interfici aut in catenis teneri, liberos
83 26| liberos eorum obsidum nomine in servitutem abripi; eis se [
84 26| servitutem abripi; eis se [in] miseris suamque fidem implorantibus
85 26| non posse. Milites interim in opere exercere atque castra
86 26| castella facere molesque iacere in mare non intermittere. ~
87 27| minutos mitteret; deinde in ordine elephantos constituit,
88 27| edocti tamen communi periculo in aciem producuntur. 28.
89 28| periclitari, forte incidit in navem in qua erant duo Titi
90 28| forte incidit in navem in qua erant duo Titi Hispani
91 28| legionis V quorum patrem Caesar in senatum legerat, et cum
92 29| interim equitum quae pro vallo in stationibus esse solebant [
93 29| reliqui perterriti fuga se in castra recipiunt. Quo facto
94 30| parte diei consumpta rursus in castra se recipere. Quod
95 30| Caesaris castris constitit in campo. ~31.
96 31| terrore se recipere atque in opere consistere. Equitibus
97 31| consistere. Equitibus autem qui in statione fuerant, praecipit
98 31| usque eo locum optinerent in quo paulo ante constitissent,
99 31| peritus scientia bellandi in praetorio sedens per speculatores
100 31| vallum stili caeci mirabilem in modum consiti vel sine defensoribus
101 31| tironumque, non educebat in aciem quod victoriae suorum
102 31| veteranarum legionum pars aliqua in secundo commeatu occurrisset. ~
103 32| paulisper ut antea dixi in eo loco commoratus, ut quasi
104 32| paulatim reducit suas copias in castra et contione advocata
105 32| causam munitionum tirones in labore defatigare non intermittit.
106 32| castris Scipionis et partim in regnum se conferre, partim
107 32| adfinem esse audiebant, in eius castra perfugere catervatim
108 34| copia fuit, complet atque in castra ad Caesarem mittit.
109 34| interim pro consule Lilybaeo in navis onerarias imponit
110 34| mille ac secundum commeatum in Africam mittit ad Caesarem.
111 34| secundum nactae quarto die in portum ad Ruspinam, ubi
112 34| nauseaque reficere, dimissos in castella munitionesque disponit. ~
113 35| Itaque ex eius patientia in magnum timorem coniecti
114 35| perfugis speculandi gratia in castra Caesaris mittunt.
115 35| omnes cives Romani, qui sunt in legione IIII et VI, ad te
116 35| IIII et VI, ad te voluimus in tuaque praesidia confugere.
117 35| legionarii complures ab Scipione in castra Caesaris perfugerunt. ~
118 36| atque sub manum Scipioni in castra submittere non intermittit.
119 36| interim ex oppido Thysdrae, in quod tritici modium milia
120 36| conserventur. Quibus Caesar in praesentia gratias egit
121 36| fines ingressus castellum in montis loco munito locatum,
122 36| montis loco munito locatum, in quod Iuba belli gerendi
123 37| oppidum Ruspinam versus, in quo ipse praesidium habuit
124 37| theatri efficit speciem. In hoc iugo colles sunt excelsi
125 37| colles sunt excelsi pauci, in quibus singulae turres speculaeque
126 38| quo docui, ascendit atque in unumquemque collem turrem
127 38| fuit castris adversariorum, in qua docui esse praesidium
128 38| perspectaque natura loci equitatu in statione disposito legionibus
129 38| progrediuntur pedestremque copiam in secunda acie minus passus
130 39| Caesar in opere milites adhortari
131 40| Erat in eo campo ubi ea res gerebatur,
132 40| sentit. Ex qua re subito in terrorem converso equitatu
133 40| equitatu Numidarum recta in castra fugere contendit.
134 40| obcaecatae omnibus portis in sua castra fugere coeperunt.
135 40| collibusque exturbatis atque in castra compulsis cum receptui
136 40| conservatique parem gratiam in fide praebenda praestare
137 41| atque omnes suas copias in campo instruxit. Scipio
138 41| ad se certo animo venire, in eo loco quo paulo ante commemoravi,
139 41| cornu, ubi elephanti erant, in conspectu patenti adversariorum
140 42| si res coegisset, quam in campo comminus consistere
141 42| uno tempore oppugnare et in acie in cornu dextro ac
142 42| tempore oppugnare et in acie in cornu dextro ac sinistro
143 42| Itaque reductis suis copiis in castra postero die propius
144 43| commotus, frumento cuius in castris copiam habuerat
145 44| miserat Alienus, navis una, in qua fuerat Q. Cominius et
146 44| et M. Octavi est capta, in quo milites veterani cum
147 44| consectari. Quos quoniam fortuna in nostram detulit potestatem,
148 45| commilitonibus quos nunc in tua tenes potestate, non
149 46| dispertiri et Cominium cum Ticida in conspectum suum prohibet
150 46| Caesar commotus eos quos in stationibus cum longis navibus
151 46| Thapsum custodiae causa in salo esse iusserat, ut suis
152 46| exercitu gravissimumque in eos edictum proponendum
153 47| more superiorum temporum in hibernis exercitum continebat,
154 47| exercitum continebat, sed in tertio quartoque die procedendo
155 47| usu militi esse consuevit in naves imponi pateretur.
156 47| naves imponi pateretur. In Africa autem non modo sibi
157 48| Scipione consedit.--erat in castris Caesaris superiore
158 48| elephantis LX productas in aciem quam speciosissime
159 48| diu commoratus se recepit in castra. ~
160 50| crebris locis speluncae in modum subrutis, quae erat
161 50| transgredi, eorum locorum peritus in insidiis cum parte equitatus
162 50| subito ostenderet] equites in occulto collocaverat, ut
163 50| praeceptorum Labieni sive veriti ne in fossa ab equitibus opprimerentur,
164 51| legionibus opera distribuit atque in eo colle quo erat potitus
165 51| sua castra et Scipionis in planitie positum erat tenebaturque
166 51| hostem accessisset, haberetne in animo dimicare. Accedebat
167 52| iam sub vesperum copias in castra reduceret, magno
168 52| armatura Iuba Scipio Labienus in legionarios impetum fecerunt.
169 52| animo addito conversis equis in Numidas cupide insequentes
170 52| eos convulneratos usque in castra regia reppulerunt
171 52| his interfecerunt. Quodni in noctem proelium esset coniectum
172 52| Iuba cum Labieno capti in potestatem Caesaris venissent,
173 52| milites diffugere partim in castra Caesaris, partim
174 52| castra Caesaris, partim in quas quisque poterat regiones
175 53| conspicati naves Caesarianas quae in statione apud Thapsum stabant,
176 53| Thapsum stabant, veriti ne in adversariorum ut insidiandi
177 53| inciderent imprudentes, vela in altum dederunt ac diu multumque
178 54| Quibus legionibus eitis memor in Italia pristinae licentiae
179 54| constituam. C. Aviene, quod in Italia milites populi Romani
180 54| tuam familiam iumentaque in naves imposuisti tuaque
181 54| C. Clusinas, cum ordines in meo exercitu beneficio,
182 54| utiles fueritis et magis in seditione concitandisque
183 54| indignos vos esse arbitror qui in meo exercitu ordines ducatis,
184 54| singulos additos servos in navem imponendos separatim
185 55| adduxerat, sex cohortes in fines regni sui mittit quae
186 56| circiter mille perfugiunt in Caesaris castra quae erant
187 56| Caesaris castra quae erant in campo proxime locum Uzittae
188 57| superbius Iubae factum non in M. Aquinium hominem novum
189 57| parvumque senatorem, sed in Scipionem hominem illa familia
190 58| suas munitiones quae erant in campo consistit, sine dubio
191 58| ratione [non] procedebat, quod in oppido Uzittae quod Scipio
192 59| exercitus utriusque fuerint in aciem instructi. Scipio
193 59| aciem derexit: collocarat in fronte suas et Iubae legiones,
194 59| post eas autem Numidas in subsidiaria acie ita extenuatos
195 59| subsidiaria acie ita extenuatos et in longitudinem derectos ut
196 59| legionariis militibus videretur [in cornibus autem duplex esse
197 59| Equitatum frenatum universum in suo dextro cornu disposuerat:
198 60| habuit legionem X et VIIII in sinistro cornu, XXV XXVIII
199 60| XXVIII XIII XIV XXVIIII XXVI in media acie. + Fere ipsum
200 60| secundam autem aciem fere in earum legionum parte + cohortium
201 60| paucas. Tertiam autem aciem in sinistrum suum cornu contulerat
202 60| passimque locis certis maximeque in cornibus collocaverat. ~
203 61| Caesaris castra quae erant in colle se conferre coepit,
204 61| frenatus autem Labieni eques in loco permanere legionesque
205 61| proelio facto Scipio laetus in castra nocte copias reduxit.
206 61| gratia Leptim misisset, in itinere praedatores equites
207 61| interim cotidie legiones in campum deducere atque opus
208 61| ita ut duces utrique et in operibus occupati essent,
209 62| navium ad Thapsum versus in stationem praesidii gratia
210 62| removit. Reliqua classis in salo ad Leptim egressis
211 62| egressis remigibus passimque in litore vagantibus, partim
212 62| litore vagantibus, partim in oppidum victus sui mercandi
213 62| onerarias quae longius a portu in salo stabant vacuas a defensoribus
214 63| interim celeriter per nuntios in castris, cum opera circumiret,
215 63| parvolum navigiolum conscendit, in cursu Aquilam multitudine
216 63| fugere contendit. Quem Caesar in milibus passuum IIII consecutus
217 63| hostium custodibus CXXX in ea nave captis triremem
218 63| triremem hostium proximam quae in repugnando erat commorata,
219 63| superarunt atque Hadrumetum in cothonem se universae contulerunt.
220 63| superare non potuit atque in salo in ancoris ea nocte
221 63| non potuit atque in salo in ancoris ea nocte commoratus
222 63| ab eis aut subductis aut in cothonem compulsis paulisper
223 63| dimicare, rursus se recepit in castra. ~64.
224 64| In ea nave captus est P. Vestrius
225 64| Ligarius Afranianus quem Caesar in Hispania cum reliquis dimiserat,
226 64| inde ex proelio effugerat in Africamque ad Varum venerat;
227 65| Est in Africa consuetudo incolarum,
228 65| consuetudo incolarum, ut in agris et in omnibus fere
229 65| incolarum, ut in agris et in omnibus fere villis sub
230 65| frumenti onustos recipit in castra. Quibus rebus cognitis
231 66| instituto saepe idem faciendo in neglegentiam adducerentur,
232 66| opinantes insidiatores subito in convallibus latentes [ex]
233 66| concidit circiter D, reliquos in fugam turpissimam coniecit.
234 66| amisso fuga se receperant in castra, in cruce omnes suffixit. ~
235 66| se receperant in castra, in cruce omnes suffixit. ~67.
236 67| premebatur, copias omnes in castra conducit atque praesidio
237 67| acie instructa impedimentis in sinistra parte collocatis
238 67| oppidanos erat defensum. Ibi in campo castris unis positis
239 67| recreato exercitu redit in castra. Scipio interim cognito
240 68| cognovit, castris ex campo in collem ac tutiora loca collatis
241 68| Scipionis comperit longius in agris frumentari, et cum
242 69| oppositis sarcinas legionarios in acervum iubet comportare
243 69| eadem ratione qua ante dixi in Caesaris legionarios impetum
244 70| esset, et non totos C passus in horis IIII esset progressus,
245 70| extremo agmine remoto legiones in vicem ad extremum agmen
246 70| colles praecurrere coronaeque in modum cingere multitudine
247 70| et pila viribus contorta in Numidas infestos coniecissent,
248 70| equis se colligebant atque in spatio consequebantur et
249 70| consequebantur et iacula in legionarios coiciebant.
250 70| prima omnes suos ad unum in castra incolumes sauciis
251 70| elephantis quos ante castra in acie terroris gratia in
252 70| in acie terroris gratia in conspectu Caesaris collocaverat,
253 70| Caesaris collocaverat, reducit in castra. ~71.
254 71| quemadmodum obversi adversariis et in quantulo spatio resisterent,
255 71| eis insectatus constiterat in eosque impetum fecerat,
256 72| militum animos detinebat in terrore. Cui uni rei tamen
257 72| cognoscebant, equitesque in eos pila praepilata coiciebant,
258 72| praepilata coiciebant, atque in consuetudinem equos patientia
259 73| mirum: copias enim habebat in Gallia bellare consuetas
260 73| dabat operam ut legiones non in uno loco contineret, sed
261 73| reducit sub vesperum legiones in castra. ~74.
262 75| milium interiecto spatio, in acie constitit. Postquam
263 75| esse iusserat. Itaque eos in equitatum Labieni immissos
264 76| oppidum Thysdram pervenit. In quo Considius per id tempus
265 76| Idem facit Scipio atque in antiqua castra copias reducit. ~
266 77| potestate Iubae esse consuessent in extrema eius regni regione
267 77| potuerant ante transire in Africam, ad milia IIII,
268 77| passuum longe constitit in campo. ~78.
269 78| ex castris eductas atque in iugo inferiore instructas
270 78| munitionibus progressus in acie constituit. Postquam
271 78| constituit. Postquam diutius in uno loco Scipio commorabatur
272 78| commorabatur et tempus diei in otio consumebatur, Caesar
273 78| equitum turmas suorum iubet in hostium equitatum qui ad
274 78| equitatum qui ad oppidum in statione erant, facere impressionem
275 78| equites exporrigere coepit in longitudinem, ut haberent
276 78| quae proxima ei proelio in acie constiterat, iubet
277 78| facto sui sublati universi in hostes impressione facta
278 78| hostes impressione facta in fugam adversarios dederunt;
279 78| ad suos recipiunt. Caesar in horam X commoratus, sicut
280 78| recepit omnibus incolumibus. In quo proelio Pacideius graviter
281 79| adversarios poterat, ut in aequum locum descenderent
282 80| fefellerat. Namque pridie in eo loco castello munito
283 80| ipse cum expedita copia in eum locum citatim contendit,
284 81| oppositis, quinque legiones + in quarta acie ad ipsa cornua
285 81| sagittariis funditoribus in utrisque cornibus dispositis,
286 81| Tirones autem qui numquam in acie dimicassent, hortabatur
287 82| Itaque in circumeundo exercitu animadvertit
288 82| universis cohortibus signa in hostem coepere inferri,
289 83| Felicitatis dato equo admisso in hostem inter principes ire
290 83| sagittariique concita tela in elephantos frequenter iniciunt.
291 83| stipatosque proterere et in portas valli semifactas
292 83| Item Mauri equites qui in eodem cornu elephantis erant
293 83| interfectisque reliqui concitati in castra, unde pridie erant
294 84| veterani V legionis. Nam cum in sinistro cornu elephans
295 84| ictus et dolore concitatus in lixam inermem impetum fecisset
296 84| proboscide circumdat atque in sublime extollit. Armatus
297 84| sublime extollit. Armatus qui in eiusmodi periculo constanter
298 85| servitiis puerisque qui in castris erant, lapidibus
299 85| terram attingere rursus se in oppidum receperunt. Interim
300 85| protinus armis abiectis in regia castra fugere contendunt.
301 85| vident. Desperata salute in quodam colle consistunt
302 85| vulnerarunt aut interfecerunt; in quo numero fuit Tullius
303 86| amissis, paucis sauciis in castra, ac statim ex itinere
304 86| facta contione advocata in conspectu oppidanorum milites
305 87| praecucurrisset, vi oppido potiti in medio foro lignis coacervatis
306 87| aetatisque vivos constrictosque in flammam coiciunt atque ita
307 87| Superiore tempore M. Cato, quod in Uticensibus propter beneficium
308 87| potuerant potiri, Uticam se in oppidum coniecerunt atque
309 87| Utica proficiscitur atque in regnum ire intendit. ~88.
310 88| mentemque perterritam atque in fugam destinatam habere
311 88| navesque his attribuit, ut in quas quisque partes vellet
312 88| isset, ferrum intro clam in cubiculum tulit atque ita
313 88| concidisset, [et] impetu facto in cubiculum ex suspicione
314 88| ut portae aperirentur: se in C. Caesaris clementia magnam
315 89| Uticam ire contendit. Cui in itinere fit obvius L. Caesar
316 90| Postero die mane in oppidum introit contioneque
317 91| una cum Petreio interdiu in villis latitando tandem
318 91| nocturnis itineribus confectis in regnum pervenit atque ad
319 91| populum Romanum suscepto in oppido Zamae lignis congestis
320 91| lignis congestis maximam in medio foro pyram construxerat,
321 91| admitterent, ubi eos perstare in sententia animadvertit nec
322 92| Utica egressus cum equitatu in regnum ire contendit. Interim
323 92| regnum ire contendit. Interim in itinere ex regiis copiis
324 93| pecunia onustus subducit atque in regnum fugere contendit.
325 93| Quem Gaetuli sui comites in itinere praedae cupidi concidunt
326 93| praedae cupidi concidunt seque in quascumque potuere partes
327 95| Caesarem faceret, forte incidit in Faustum Afraniumque qui
328 95| Uticam diripuerant, iterque in Hispaniam intendebant et
329 95| reliquos aut interfecit aut in deditionem accepit, Afranium
330 95| post diebus dissensione in exercitu orta Faustus et
331 97| centenis milibus pondo olei in annos singulos multat, ideo
332 98| post diem tertium Caralis in Sardiniam pervenit. Ibi
333 98| ideo quod tempestatibus in portibus cohibebatur, ad
|