|
69. Cum iam non
longe a castris Scipionis abesset, quae eum necesse erat praetergredi, Labienus
Afraniusque cum omni equitatu levique armatura ex insidiis adorti agmini eius
extremo se offerunt atque ex collibus proximis exsistunt. Quod postquam Caesar
animum advertit, equitibus suis hostium vi oppositis sarcinas legionarios in
acervum iubet comportare atque celeriter signa hostibus inferre. Quod postquam
coeptum est fieri, primo impetu legionum equitatus et levis armatura hostium
nullo negotio loco pulsa et deiecta est de colle. Cum iam Caesar existimasset
hostes pulsos deterritosque finem lacessendi facturos et iter coeptum pergere
coepisset, iterum celeriter ex proximis collibus erumpunt atque eadem ratione
qua ante dixi in Caesaris legionarios impetum faciunt Numidae levisque
armaturae mirabili velocitate praediti, qui inter equites pugnabant et una
pariterque cum equitibus accurrere et refugere consueverant. Cum hoc saepius
facerent et proficiscentes Iulianos insequerentur, refugerent instantes,
propius non accederent et singulari genere pugnae uterentur eosque iaculis
convulnerare satis esse existimarent, Caesar intellexit nihil aliud eos conari
nisi ut se cogerent castra eo loco ponere, ubi omnino aquae nihil esset, ut
exercitus ieiunus, qui a quarta vigilia usque ad horam X diei nihil gustasset,
ac iumenta siti perirent.
70. Cum iam ad
solis occasum esset, et non totos C passus in horis IIII esset progressus,
equitatu suo propter equorum interitum extremo agmine remoto legiones in vicem
ad extremum agmen evocabat. Ita vim hostium placide leniterque procedens per
legionarium militem commodius sustinebat. Interim equitum Numidarum copiae
dextra sinistraque per colles praecurrere coronaeque in modum cingere
multitudine sua Caesaris copias, pars agmen extremum insequi. Caesaris interim
non amplius III aut IIII milites veterani si se convertissent et pila viribus
contorta in Numidas infestos coniecissent, amplius duum milium numero ad unum
terga vertebant ac rursus ad aciem passim conversis equis se colligebant atque
in spatio consequebantur et iacula in legionarios coiciebant. Ita Caesar
modo procedendo modo resistendo tardius itinere confecto noctis hora prima
omnes suos ad unum in castra incolumes sauciis X factis reduxit. Labienus circiter CCC amissis, multis vulneratis
ac defessis, instando omnibus ad suos se recepit. Scipio interim legiones
productas cum elephantis quos ante castra in acie terroris gratia in conspectu
Caesaris collocaverat, reducit in castra.
71. Caesar contra eiusmodi
hostium genera copias suas non ut imperator exercitum veteranum victoremque
maximis rebus gestis, sed ut lanista tirones gladiatores condocefacere: quot
pedes se reciperent ab hoste et quemadmodum obversi adversariis et in quantulo
spatio resisterent, modo procurrerent modo recederent comminarenturque impetum,
ac prope quo loco et quemadmodum tela mitterent praecipere. Mirifice enim
hostium levis armatura anxium exercitum nostrum atque sollicitum habebat, quia
et equites deterrebat proelium inire propter equorum interitum, quod eos
iaculis interficiebat, et legionarium militem defatigabat propter velocitatem:
gravis enim armaturae miles simulatque ab eis insectatus constiterat in eosque
impetum fecerat, illi veloci cursu periculum facile vitabant.
72. Quibus ex rebus Caesar
vehementer commovebatur, quod quotienscumque proelium erat commissum, equitatu
suo sine legionario milite hostium equitatui levique armaturae eorum nullo modo
par esse poterat. Sollicitabatur autem his rebus, quod nondum legiones hostium
cognoverat, et quonam modo sustinere se posset ab eorum equitatu levique
armatura, quae erant mirifica, si legiones quoque accessissent. Accedebat etiam
haec causa quod elephantorum magnitudo multitudoque militum animos detinebat in
terrore. Cui uni rei tamen invenerat remedium. Namque elephantos ex
Italia transportari iusserat, quos et miles nosset speciemque et virtutem
bestiae cognosceret, et cui parti corporis eius telum facile adigi posset,
ornatusque ac loricatus cum esset elephans, quae pars corporis eius sine
tegmine nuda relinqueretur, ut eo tela conicerentur; praeterea ut iumenta
bestiarum odorem stridorem speciem consuetudine capta earum non reformidarent. Quibus ex rebus largiter erat consecutus. Nam
et milites bestias manibus pertractabant earumque tarditatem cognoscebant,
equitesque in eos pila praepilata coiciebant, atque in consuetudinem equos
patientia bestiarum adduxerat.
|