I.
1. Esto:
ab ludentibus poetis cuncta illa sint prodita et immortalibus diis
probra. - Quid? illa, quae historiae continent graves seriae curiosae quaeque
in arcanis mysteriis traditis, poetarum sunt excogitata lascivia?
2. Quae si
vobis viderentur ineptiarum talium fabulae, neque in usu retineretis quaedam
suo neque per cursus annuos laetitias exerceretis ut festas neque ut rerum
simulacra gestarum sacrorum conservaretis in ritibus.
3. Ex quibus
tam multis unum interim ponam moderaminis temperamentum secutus, in quo
stolidus et inprudens ipse ille inducitur Iuppiter, verborum ambiguitatibus
lusus.
4. In
secundo Antiatis libro - ne quis forte nos aestimet concinnare per calumnias
crimina - talis perscripta est fabula: Numam illum regem, cum procurandi
fulminis scientiam non haberet esset que illi cupido noscendi, Egeriae monitu
custos duodecim iuvenes apud aquam celasse cum vinculis, ut cum Faunus et Martius
Picus ad id locorum venissent haustum - nam illis aquandi sollemne iter hac
fuit - inviderent constringerent conligerent.
5. Sed
quo res fieri expeditius posset, regem pocula non parvi numeri vino mulsoque
complesse circaque accessus fontis insidiosam venturis opposuisse fallaciam.
6. Illos
more de solito bibendi adpetitione correptos ad hospitia nota venisse. Sed cum
liquoribus odoratis offendissent fragrantia pocula, vetustioribus anteposuisse
res novas, invasisse aviditer, dulcedine potionis expetos hausisse plus nimio,
obdormivisse factos graves; tum bis senos incubuisse sopitis, iniecisse
madidatis vincla, expergitos que illos statim perdocuisse regem quibus ad
terras modis Iuppiter posset et sacrificiis elici, et accepta regem scientia
rem in Aventino fecisse divinam, elexisse ad terras Iovem ab eoque quaesisse
ritum procurationis <et> morem.
7. Iovem
diu cunctatum: "Expiabis - dixe - capite fulgurita"; regem
respondisse: "Caepicio"; Iovem rursus: "Humano"; rettulisse
regem: "Sed capillo"; deum contra: "Animali";
"<Maena>" subiecisse Pompilium.
8. Tunc
ambiguis Iovem propositionibus captum extulisse hanc vocem: "Decepisti me
Numa; nam ego humanis capitibus procurari constitueram fulgurita, non maena
capillo caepicio: quoniam me tamen tua circumvenit astutia, quem voluisti
habeto morem et his rebus quas pectus es procurationem semper suscipies
fulguritorum".
1. Quid
primum, quid ultimum vel exsequatur animus vel conticiscat, nec facile dictu
est neque ullis considerationibus expeditum. Ita enim sunt omnia et excogitata
et comparata derisui, ut sit vobis conitendum falsa ut credantur haec esse,
etiam si sint vera, quam optinere velle pro veris et velut quiddam mirabile non
sine ipsius numinis insinuare contemptu.
2. Quid
enim dicitis o isti? Credimusne illum Faunum et Martium Picum, si ex numero
sunt deorum et ex illa perpetua immortalique natura, sitis aliquando ariditate
siccatos atque, ut aestum possent inrigare venarum, fluenta isse per fontium?
Credimusne captos mero et dulcedine inlectos mulsi tamdiu se poculis
ingurgitavisse fallacibus, ut usque ad ebrietatis periculum veniretur?
Credimusne vinctos somno atque altissimi soporis oblivione demersos vinciendi
copiam sui animalibus praebuisse terrenis?
3.
Quibus deinde partibus vinculorum illae iniectae sunt nexiones? Soliditatis habebant quicquam aut ex duris
ossibus informatae fuerant eorum manus, quae constringi laqueis et nodorum
possent inligationibus coerceri?
4. Non enim requiro,
non exigo, an aliquid potuerint fari ebrietatis alienatione nutantes, an Iove
invito vel potius nescio protrahendi ad terras eius ritum quisquam potuerit
publicare: illud solum audire desidero, cur si Faunus et Picus sunt divini
generis et potestatis, non ipsi potius edidere quaerenti id quod ab ipso Iove
periculosius Numa cupiebat audire.
5. An
numquid Iuppiter solus huius rei scientiam noverat? Ad ipsum enim decidunt
fulmina, ut inminentia procurare alicuius debeat scientiae disciplina? An cum
ipse iaculetur hos ignes, aliorum sit operis scire quibus modis conveniat iras
eius atque animos temperare? Etenim revera stultissimum credere est, ipsum
remedia scire, quibus averti possint ea quae per fulminis iactum in humanis
fieri constituerit rebus. Hoc est enim dicere: Illo ritus genere meas iras
placabitis, et si quando per fulgura significavero aliquid imminere, facite hoc
et illud, <ut> quod fieri statui inane fiat et vacuum et sacrorum
>vi> vanescat.
1. Sed
concedamus, ut dicitur, ipsum adversum se Iovem remedia scisse atque artes
quibus iri obviam suis significationibus conveniret: etiamne credemus deum numinis
tanti tractum esse ad terras et in verrucula collis unius cum homunculo stantem
altercabilem conseruisse sermonem?
2. Et
quaenam illa, quaeso, divina res fuit quae ab impetu rerum tanto Iovem compulit
avocari et mortalium sese denuntiationibus sistere? Mola salsa, tus, sanguis,
verbenarum suffitio et nominum terribilium fremores? Et potentiora quam
Iuppiter fuerunt haec omnia, ut eum compellerent invitum parere praeceptis aut
voluntarium sese circumventionibus tradere?
3. Quid?
quod sequitur fidem sumet, [aut] tam improvidum fuisse Saturnium, ut aut ea
proponeret quorum ambagibus ipse caperetur aut nesciret futurum, quibus lusura
se modis astutia esset calliditasque mortalis?
4.
"Expiabis, inquit, capite fulgurita". - Inperfecta adhuc vox est
neque plena proloquii circumscriptaque sententia. Scire enim necessario
convenit, utrumne capite vervicino an suillo an bubulo, an quolibet alio
expeiationem istam sciscat Diespiter perpetrari: quod cum nondum specialiter
statuisset, essetque adhuc pendens et nondum sententia terminata, qui potuit
Numa scire hominis Iovem dicturum caput, >ut> anteverteret, anteiret et
in caput caepicii ambiguitatis illius incerta traduceret?
|