|
13.
"Quamquam si philosophandi libido est, Socraten, sapientiae principem,
quisque vestrum tantus est, si potuerit, imitetur. Eius viri, quotiens de caelestibus rogabatur, nota
responsio est: 'quod supra nos, nihil ad nos.' Merito ergo de oraculo
testimonium meruit prudentiae singularis. Quod oraculum, idem ipse persensit,
idcirco universis esse praepositum, non quod omnia comperisset, sed quod nihil
se scire didicisset: ita confessae inperitiae summa prudentia est. Hoc fonte
defluxit Arcesilae et multo post Carneadis et Academicorum plurimorum in summis
quaestionibus tuta dubitatio, quo genere philosophari et caute indocti possunt
et docti gloriose. Quid? Simonidis
Melici nonne admiranda omnibus et sectanda cunctatio? Qui Simonides, cum de eo,
quid et quales arbitraretur deos, ab Hierone tyranno quaereretur, primo
deliberationi diem petiit, postridie biduum prorogavit, mox alterum tantum
admonitus adiunxit. Postremo, cum causas tantae morae tyrannus inquireret,
respondit ille 'quod sibi, quanto inquisitio tardior pergeret, tanto veritas
fieret obscurior.' Mea quoque opinione quae sunt dubia, ut sunt, relinquenda sunt,
nec, tot ac tantis viris deliberantibus, temere et audaciter in alteram partem
ferenda sententia est, ne aut anilis inducatur superstitio aut omnis religio
destruatur."
14. Sic Caecilius et renidens
(nam indignationis eius tumorem effusae orationis impetus relaxaverat):
"Ecquid ad haec" ait "audet Octavius, homo Plautinae prosapiae,
ut pistorum praecipuus, ita postremus philosophorum?"
"Parce," inquam, "in eum plaudere: neque enim prius exultare te
dignum est concinnitate sermonis, quam utrimque plenius fuerit peroratum,
maxime cum non laudi, set veritati disceptatio vestra nitatur. Et quamquam
magnum in modum me subtili varietate tua delectarit oratio, tamen altius
moveor, non de praesenti actione, sed de toto genere disputandi, quod plerumque
pro disserentium viribus et eloquentiae potestate etiam perspicuae veritatis
condicio mutetur. Id accidere pernotum est auditorum facilitate, qui dum
verborum lenocinio a rerum intentionibus avocantur, sine dilectu adsentiuntur dictis
omnibus nec a rectis falsa secernunt, nescientes inesse et incredibile verum et
verisimile mendacium. Itaque, quo saepius adseverationibus credunt, eo
frequentius a peritioribus arguuntur: sic adsidue temeritate decepti culpam
iudicis tranferunt ad incerti querellam, ut damnatis omnibus malint universa
suspendere quam de fallacibus iudicare. Igitur nobis providendum est, ne odio
identidem sermonum omnium laboremus ita, ut in execrationem et odium hominum
plerique simpliciores efferantur. Nam incaute creduli circumveniuntur ab his
quos bonos putaverunt: mox errore consimili iam suspectis omnibus ut improbos
metuunt etiam quos optimos sentire potuerunt.
'Nos proinde solliciti, quod utrimque omni negotio disseratur et ex altera
parte plerumque obscura sit veritas, ex altero latere mira subtilitas quae
nonnumquam ubertate dicendi fidem confessae probationis imitetur, diligenter
quantum potest singula ponderemus, ut argutias quidem laudare, ea vero quae
recta sunt, eligere, probare, suscipere possimus."
15. "Decedis" inquit
Caecilius "officio iudicis religiosi: nam periniurium est vires te
actionis meae intergressu gravissimae disputationis infringere, cum Octavius
integra et inlibata habeat singula, si potest, refutare."
"Id quod criminaris" inquam "in commune, nisi fallor, conpendium
protuli, ut examine scrupuloso nostram sententiam non eloquentiae tumore, sed
rerum ipsarum soliditate libremus. Nec avocanda, quod quereris, diutius
intentio, cum toto silentio liceat responsionem Ianuari nostri iam gestientis
audire."
16.
Et Octavius: "Dicam equidem, ut potero, pro viribus, et adnitendum tibi
mecum est, ut conviciorum amarissimam labem verborum veracium flumine diluamus.
"Nec dissimulabo principio ita Natalis mei errantem, vagam, lubricam
nutasse sententiam, ut sit nobis ambigendum, utrum tuo eruditio turbata sit, an
vacillaverit per errorem. Nam interim deos credere, interim se deliberare
variavit, ut propositionis incerto incertior responsionis nostrae intentio
fundaretur. Sed in Natali meo versutiam nolo, non credo: procul est ab eius
simplicitate subtilis urbanitas. Quid igitur? Ut qui rectam viam nescit, ubi,
ut fit, in plures una diffinditur, quia viam nescit, haeret anxius nec singulas
audet eligere nec universas probare: sic, cui non est veri stabile iudicium,
prout infida suspicio spargitur, ita eius dubia opinio dissipatur. Nullum
itaque miraculum est, si Caecilius identidem in contrariis ac repugnantibus
iactetur, aestuet, fluctuetur. Quod ne fiat ulterius, convincam et redarguam
quamvis diversa, quae dicta sunt, una veritate confirmata probataque: sic nec
dubitandum ei de cetero est nec vagandum.
"Et quoniam meus frater erupit, aegre se ferre, stomachari, indignari,
dolere, inliteratos, pauperes, inperitos de rebus caelestibus disputare, sciat
omnes homines, sine dilectu aetatis, sexus, dignitatis, rationis et sensus
capaces et habiles procreatos nec fortuna nanctos, sed natura insitos esse
sapientiam: quin ipsos etiam philosophos, vel si qui alii artium repertores in
memorias exierunt, priusquam sollertia mentis parerent nominis claritatem,
habitos esse plebeios, indoctos, seminudos: adeo divites facultatibus suis
inligatos magis aurum suspicere consuesse quam caelum, nostrates pauperes et
commentos esse prudentiam et tradidisse ceteris disciplinam. Unde apparet
ingenium non dari facultatibus nec studio parari, sed cum ipsa mentis
formatione generari. Nihil itaque
indignandum vel dolendum, si quicumque de divinis quaerat, sentiat, proferat,
cum non disputantis auctoritas, sed disputationis ipsius veritas requiratur.
Atque etiam, quo imperitior sermo, hoc inlustrior ratio est, quoniam non
fucatur pompa facundiae et gratiae, sed, ut est, recti regula sustinetur.
|