XIII. Passio Cypriani

Punica terra tulit, quo splendeat omne, quidquid usquam est,
inde domo Cyprianum, sed decus orbis et magistrum.
Est proprius patriae martyr, sed amore et ore noster,
incubat in Libya sanguis, sed ubique lingua pollet,
sola superstes agit de corpore, sola obire nescit,
dum genus esse hominum Christus sinet et vigere mundum.
Dum liber ullus erit, dum scrinia sacra litterarum,
te leget omnis amans Christum, tua, Cypriane, discet.
Spiritus ille dei, qui fluxerat auctor in profetas,
fontibus eloquii te caelitus actus inrigavit.
O nive candidius linguae genus, o novum saporem!
ut liquor ambrosius cor mitigat, inbuit palatum,
sedem animae penetrat, mentem fovet et pererrat artus,
sic deus interius sentitur et inditur medullis.
Unde bonum subitum terris dederis, pater, revela!
Derat apostolicis sriptis opulentus executor,
eligitur locuples facundia, quae doceret orbem
quaeque voluminibus Pauli famulata disputaret,
quo mage cruda hominum praecordia perpolita nossent
sive timoris opus seu mystica vel profunda Christi.
Unus erat iuvenum doctissimus artibus sinistris:
fraude pudicitiam perfringere, nil sacrum putare,
saepe etiam magicum cantamen inire per sepulcra,
quo geniale tori ius solveret aestuante nupta.
Luxuriae rabiem tantae cohibet repente Christus,
discutit et tenebras de pectore, pellit et furorem,
inplet amore sui, dat credere, dat pudere facti.
Iamque figura alia est, quam quae fuit, oris et nitoris:
exuitur tenui vultus cute, transit in severam,
deflua caesaries conpescitur ad breves capillos.
ipse modesta 1oqui, spem quaerere, regulam tenere,
vivere iustitia Christi, penetrare dogma nostrum.
His igitur meritis dignissimus usque episcopale
provehitur solium doctor, capit et sedile summum.
Valerianus opum princeps erat atque Gallienus:
constituere simul poenam capitis deum fatenti.
Milia terrigenum spurcissima iusserant sacrari;
contra animos populi doctor Cyprianus incitabat,
ne quis ab egregiae virtutis honore discreparet
neu fidei pretium quis sumere degener timeret.
Esse levem cruciatum, si modo conferas futura,
quae deus ipse viris intermina fortibus spopondit,
merce doloris emi spem luminis et diem perennem,
omne malum volucri cum tempore transvolare cursim,
nil grave, quod peragi finis facit et quiete donat.
Se fore principium pulchrae necis et ducem cruoris
seque caput gladio submittere, sanguinem dicare;
qui sociare animam Christo velit, ut comes sequatur.
His ubi corda virum Christo caleraeta praeparavit,
ducitur ante alios proconsule perfurente vinctus.
Antra latent Tyriae Carthaginis abditis reposta,
conscia tartareae caliginis, abdicata soli.
Clausus in his specubus sanctus Cyprianus et catena
nexus utramque manum nomen patris invocat supremi:
'omnipotens genitor Christi deus et creator orbis,
Christe, parens hominis, quem diligis et vetas perire!
Ille ego, vipereis quem tu bonus oblitum venenis,
criminibus variis tinctum miseratus abluisti
iamque tuum fieri mandas, fio Cyprianus alter
et novus ex veteri nec iam reus aut nocens, ut ante.
Si luteum facili charismate pectus expiasti,
vise libens tenebris ergastula caeca dissipatis,
eripe corporeo de carcere vinculisque mundi
hanc animam, liceat fuso tibi sanguine inmolari,
ne qua ferum reprimat clementia iudicem, tyranni
neu sciat invidia mitescere, gloriam negare.
Da quoque, ne quis iners sit de grege, quem tuum regebam,
ne cadat inpatiens poenae titubetve quis tuorum,
incolumem ut numerum reddam tibi debitumque solvam'
Vocibus his dominum permoverat, influebat inde
spiritus in populum Carthaginis, auctor acrioris
ingenii stimulis ut pectora subditis calerent
ad decus egregium discrimine sanguinis petendum,
non trepidare docens nec cedere nec dolore vinci,
laudis amore rapi, Christum sapere et fidem tueri.
Fama refert foveam campi in medio patere iussam,
calce vaporifera summos prope margines refertam;
saxa recocta vomunt ignem niveusque pulvis ardet,
urere tacta potens et mortifer ex odore flatus.
Adpositam memorant aram fovea stetisse summa
lege sub hac: salis aut micam iecur aut suis litarent
christicolae aut mediae sponte inruerent in ima fossae.
Prosiluere alacres cursu rapido simul trecenti,
gurgite pulvereo mersos liquor aridus voravit
praecipitemque globum fundo tenus inplicavit imo.
Corpora candor habet, candor vehit ad superna mentes,
'candida massa' dehinc dici meruit per omne saeclum.
Laetior interea iam Thascius ob diem suorum
sistitur indomiti proconsulis eminus furori.
Edere iussus erat, quid viveret: 'unicultor', inquit,
'trado salutiferi mysteria consecrata Christi.'
Ille sub haec: 'satis est iam criminis, ipse confitetur
Thascius, ipse Iovis fulmen negat, expedite ferrum,
carnifices, gladio poenam luat hostis idolorum.'
Ille deo meritas grates agit et canit triumfans.
Flevit abire virum maesta Africa, quo docente facta est
cultior, eloquio cuius sibi docta gloriatur:
mox tumulum lacrimans struxit cineresque consecravit.
Desine flere bonum tantum, tenet ille regna caeli
nec minus involitat terris nec ab hoc recedit orbe:
disserit, eloquitur, tractat, docet, instruit, profetat.
Nec Libyae populos tantum regit, exit usque in ortum
solis et usque obitum, Gallos fovet, inbuit Britannos,
praesidet Hesperiae, Christum serit ultimis Hiberis,
denique doctor humi est, idem quoque martyr in supernis,
instruit hic homines, illinc pia dona dat patronus.