|
3. Omni orationi cum is rebus, de
quibus explicat, videtur esse cognatio. Itaque
cum de re stabili et inmutabili disputat oratio talis fit qualis illa: neque
redargui neque convinci potest; cum autem ingressa est imitata et efficta
simulacra, bene agi putat si similitudinem veri consequatur: quantum enim ad id
quod ortum est aeternitas valet, tantum ad fidem veritas. Quocirca si forte de
deorum natura ortuque mundi disserentes minus id quod avemus animo consequimur,
ut tota dilucide et plane exornata oratio sibi constet et ex omni parte secum
ipsa consentiat, haut sane erit mirum, contentique esse debebitis si probabilia
dicentur; aequum est enim meminisse et me qui disseram hominem esse et vos qui
iudicetis, ut si probabilia dicentur ne quid ultra requiratis. Quaeramus igitur
causam quae impulerit eum qui haec machinatus sit ut originem rerum et
molitionem novam quaereret. Probitate videlicet praestabat, probus autem
invidet nemini; itaque omnia sui similia generavit. Haec nimirum gignendi mundi
causa iustissima. Nam cum constituisset deus bonis omnibus explere mundum mali
nihil admiscere quoad natura pateretur, quicquid erat quod in cernendi sensum
caderet id sibi adsumpsit, non tranquillum et quietum sed inmoderate agitatum
et fluitans, idque ex inordinato in ordinem adduxit; hoc enim iudicabat esse
praestantius; fas autem nec est nec umquam fuit quicquam nisi pulcherrimum
facere ei qui esset optumus. Cum rationem igitur habuisset, reperiebat nihil esse
eorum quae natura cernerentur inintellegens intellegente in toto genere
praestantius. Quocirca intellegentiam in animo, animum inclusit in corpore: sic
ratus est opus illud effectum esse pulcherrimum. Quam ob causam non est
cunctandum profiteri - si modo investigari aliquid coniectura potest - hunc
mundum animal esse idque intellegens et divina providentia constitutum.
4. Hoc posito quod
sequitur videndum est, cuiusnam animantium deus in fingendo mundo similitudinem
secutus sit. Nullius profecto id quidem, quae sunt nobis nota animantia: sunt
enim omnia in quaedam genera partita aut inchoata, nulla ex parte perfecta;
inperfecto autem nec absoluto simile pulchrum esse nihil potest. Cuius ergo
omne animal quasi particula quaedam est - sive in singulis sive in universo
genere cernatur - eius similem mundum esse ducamus. Omnes igitur qui animo
cernuntur et ratione intelleguntur animantes conplexu rationis et
intellegentiae, sicut homines hoc mundo et pecudes et omnia quae sub aspectum
cadunt, comprehenduntur. Quod enim pulcherrimum in rerum natura intellegi
potest et quod ex omni parte absolutissimum est, cum deus similem mundum
efficere vellet, animal unum aspectabile, in quo omnia animalia continerentur,
efficit. Rectene igitur unum mundum diximus an fuit pluris aut innumerabiles dictu
melius et verius? Unus profecto, si quidem factum est ad exemplum. Quod enim
omnis animantis eos qui ratione intelleguntur conplectitur id non potest esse
cum altero: rursus enim alius animans qui eum contineat sit necesse est, cuius
partes sint animantes superiores, caelumque hoc simulacrum illius ultimi sit,
non proximi. Quorum ne quid accideret atque ut hic mundus esset animanti
absolutio simillimus hoc ipso quod solus atque unus esset, idcirco singularem
deus hunc mundum atque unigenam procreavit.Corporeum autem et aspectabile
idemque tractabile omne necesse est esse quod natum est. Nihil porro igni vacuum aspici ac videri
potest, nec vero tangi quod careat solido, solidum autem nihil quod terrae sit
expers. Quam ob rem mundum efficere moliens deus terram primum ignemque
iungebat. Omnia autem duo ad cohaerendum tertium aliquid anquirunt et quasi
nodum vinculumque desiderant. Sed vinculorum id est aptissimum atque pulcherrumum, quod
ex se atque de is quae stringit quam maxime unum efficit. Id optime adsequitur quae Graece
analogia, Latine - audendum est enim, quoniam haec primum a nobis novantur -
conparatio pro portione dici potest.
|