|
1.
Stupentibus ceteris
Hermolaus: "Nos vero", inquit, "quoniam, quasi nescias, quaeris,
occidendi te consilium iniimus, quia non ut ingenuis imperare coepisti, sed
quasi in mancipia dominaris." Primus ex omnibus pater ipsius Sopolis
parricidam etiam parentis sui clamitans esse consurgit, et ad os manu obiecta
scelere et malis insanientem ultra negat audiendum. Rex, inhibito patre, dicere
Hermolaum iubet, quae ex magistro didicisset Callisthene.
2. Et Hermolaus:
"Utor", inquit, "beneficio tuo, et dico quae nostris malis
didici. Quota pars Macedonum saevitiae tuae superest? quotus quidem non a
vilissimo sanguine? Attalus et Philotas et Parmenio et Lyncestes Alexander et
Clitus, quantum ad hostes pertinet, vivunt, stant in acie, te clipeis suis
protegunt, et pro gloria tua, pro victoria vulnera excipiunt: quibus tu
egregiam gratiam retulisti. Alius mensam tuam sanguine suo adspersit; alius ne
simplici quidem morte defunctus est; duces exercituum tuorum in eculeum
inpositi Persis quos vicerant fuere spectaculo. Parmenio indicta causa
trucidatus est, per quem Attalum occideras: invicem enim miserorum uteris
manibus ad expetenda supplicia et, quos paulo ante ministros caedis habuisti,
subito ab aliis iubes trucidari."
3. Obstrepunt subinde cuncti
Hermolao; pater supremum strinxerat ferrum, percussurus haud dubie, ni
inhibitus esset a rege; quippe Hermolaum dicere iussit petiitque, ut causas
supplicii augentem patienter audirent. Aegre ergo coercitis rursus Hermolaus:
"Quam liberaliter", inquit, "pueris rudibus ad dicendum agere
permittis! At Callisthenis vox carcere inclusa est, quia solus potest dicere.
Cur enim non producitur, cum etiam confessi audiuntur? nempe quia liberam vocem
innocentis audire metuis, ac ne vultum quidem pateris. Atqui nihil eum fecisse
contendo. sunt hic, qui mecum rem pulcherrimam cogitaverunt: nemo est, qui
conscium fuisse nobis Callisthenen dicat, cum morti olim destinatus sit a
iustissimo et patientissimo rege.
4. Haec ergo sunt Macedonum
praemia, quorum ut supervacuo et sordido abuteris sanguine! At tibi XXX milia
mulorum captivum aurum vehunt, cum milites nihil domum praeter gratuitas
cicatrices relaturi sunt. Quae tamen omnia tolerare potuimus, antequam nos
Barbaris dederes et novo more victores sub iugum mitteres. Persarum te
vestis et disciplina delectat: patrios mores exosus es. Persarum ergo, non
Macedonum regem occidere voluimus. Et te transfugam belli iure persequimur. Tu
Macedonas voluisti genua tibi ponere, venerarique te ut deum; tu Philippum
patrem aversaris; et, si quis deorum ante Iovem haberetur, fastidires etiam
Iovem. Miraris, si liberi
homines superbiam tuam ferre non possumus? Quid speramus ex te,
quibus aut insontibus moriendum est aut, quod tristius morte est, in servitute
vivendum? Tu quidem, si emendari potes, multum mihi debes. Ex me enim scire
coepisti, quid ingenui homines ferre non possint. De cetero parce, quorum orbam
senectutem suppliciis ne oneraveris. Nos iube duci, ut, quod ex tua morte
petieramus, consequamur ex nostra." Haec Hermolaus.
1.
At rex: "Quam falsa
sunt", inquit, "quae iste tradita a magistro suo dixit, patientia mea
ostendit. Confessum enim ultimum facinus, tamen, non solum ipse audivi, sed ut vos
audiretis expressi, non inprudens, cum permisissem latroni huic dicere usurum
eum rabie, qua conpulsus est, ut me, quem parentis loco colere deberet, vellet
occidere. Nuper cum procacius se in venatione gessisset, more patrio et ab
antiquissimis Macedoniae regum usurpato, castigari eum iussi. Hoc et oportet
fieri, et ferunt a tutoribus pupilli, a maritis uxores; servis quoque pueros
huius aetatis verberare concedimus. Haec est saevitia in ipsum mea, quam inpia
caede voluit ulcisci. Nam in
ceteros, qui mihi permittunt uti ingenio meo, quam mitis sim non ignoratis:
commemorare supervacuum est. Hermolao parricidarum supplicia non probari, cum
eadem ipse meruerit, minime hercule admiror. Nam cum Parmenionem
et Philotan laudat, suae servit causae. Lyncestem vero Alexandrum bis
insidiatum capiti meo a duobus indicibus liberavi; rursus convictum per
triennium tamen distuli, donec vos postularetis ut tandem debito supplicio
scelus lueret. Attalum,
antequam rex essem, hostem meo capiti fuisse meministis. Clitus utinam non
coegisset me sibi irasci; cuius temerariam linguam probra dicentis mihi et
vobis diutius tuli, quam ille eadem me dicentem tulisset. Regum ducumque
clementia non in ipsorum modo, sed etiam in illorum, qui parent, ingeniis sita
est. Obsequio mitigantur imperia: ubi vero reverentia excessit animis et summa
imis confundimus, vi opus est ut vim repellamus. Sed quid ego mirer istum
crudelitatem mihi obiecisse, qui avaritiam exprobrare ausus sit? nolo singulos
vestrum excitare, ne invisam mihi liberalitatem meam faciam, si pudori vestro
gravem fecero. Totum exercitum adspicite: qui paulo ante nihil praeter arma
habebat, nunc argenteis cubat lectis; mensas auro onerant, servorum greges
ducunt, spolia de hostibus sustinere non possunt.
2. At
enim Persae, quos vicimus, in magno honore sunt apud me! Equidem moderationis
meae certissimum indicium est, quod ne victis quidem superbe impero. Veni enim
in Asiam, non ut funditus everterem gentes nec ut dimidiam partem terrarum
solitudinem facerem, sed ut illos, quos bello subegissem, victoriae meae non
paeniteret. Itaque militant
vobiscum, pro imperio vestro sanguinem fundunt, qui superbe habiti
rebellassent. Non est diuturna possessio, in quam gladio inducimur;
beneficiorum gratia sempiterna est. Si habere Asiam, non transire volumus,
cum his communicanda est nostra clementia: horum fides stabile et aeternum
faciet imperium. Et sane plus habemus, quam capimus. Insatiabilis autem avaritiae
est adhuc inplere velle quod iam circumfluit. Morem tamen eorum in
Macedonas transfundo! In multis enim gentibus esse video, quae non erubescamus
imitari; nec aliter tantum imperium apte regi potest, quam ut quaedam et
tradamus illis et ab isdem discamus.
3.
Illud paene dignum risu fuit, quod Hermolaus postulabat a me, ut aversarer
Iovem, cuius oraculo adgnoscor. An
etiam, quid di respondeant, in mea potestate est? Obtulit nomen filii mihi:
recipere ipsis rebus, quas agimus, haud alienum fuit. Utinam Indi quoque deum
esse me credant! fama enim bella constant, et saepe etiam, quod falso creditum
est, veri vicem obtinuit. An me luxuriae indulgentem putatis arma vestra auro
argentoque adornasse? Adsuetis nihil vilius hac videre materia volui ostendere
Macedonas invictos ceteris nec auro quidem vinci. Oculos ergo primum eorum
sordida omnia et humilia exspectantium capiam; et docebo nos non auri aut
argenti cupidos, sed orbem terrarum subacturos venire. Quam gloriam tu,
parricida, intercipere voluisti, et Macedonas rege adempto devictis gentibus
dedere. At nunc mones me ut vestris parentibus parcam! Non oportebat quidem vos
scire quid de his statuissem, quo tristiores periretis, si qua vobis parentum
memoria et cura est: sed olim istum morem occidendi cum scelestis insontes
propinquos parentesque solvi; et profiteor in eodem honore futuros omnes eos,
in quo fuerunt. Nam tuum Callisthenen, cui uni vir videris, quia latro es, scio
cur produci velis, ut coram his probra quae in me modo iecisti, modo audisti,
illius quoque ore referantur. Quem, si Macedo esset, tecum introduxissem,
dignissimum te discipulo magistrum: nunc Olynthio non idem iuris est."
4. Post haec consilium dimisit,
tradique damnatos hominibus, qui ex eadem cohorte erant, iussit. Illi, ut fidem
suam saevitia regi adprobarent, excruciatos necaverunt. Callisthenes quoque
tortus interiit, initi consilii in caput regis innoxius, sed haud quaquam aulae
et adsentantium accommodatus ingenio. Itaque nullius caedes maiorem apud
Graecos Alexandro excitavit invidiam, quod praeditum optimis moribus
artibusque, a quo revocatus ad vitam erat, cum interfecto Clito mori
perseveraret, non tantum occiderit, sed etiam torserit indicta quidem causa:
quam crudelitatem sera paenitentia consecuta est.
1. Sed ne otium
serendis rumoribus natum aleret, in Indiam movit, semper bello quam post
victoriam clarior. India tota ferme spectat orientem, minus in latitudinem quam
recta regione spatiosa. Quae austrum accipiunt, in altius terrae fastigium
excedunt; plana sunt cetera, multisque inclitis amnibus Caucaso monte ortis
placidum per campos iter praebent. Indus gelidior est quam ceteri; aquas
vehit a colore maris haud multum abhorrentes. Ganges omnium ab Oriente fluvius
eximius a meridiana regione decurrit, et magnorum montium iuga recto alveo
stringit; inde eum obiectae rupes inclinant ad orientem. Uterque Rubro mari accipitur. Indus ripas
multasque arbores cum magna soli parte exorbet, saxis quoque inpeditus, quis
crebro reverberatur; ubi mollius solum reperit, stagnat insulasque molitur.
Acesines eum auget; Ganges decursurum in mare intercipit, magnoque motu amnis
uterque colliditur, quippe Ganges asperum os influenti obicit, nec repercussae
aquae cedunt.
2. Diardines minus celeber auditu
est, quia per ultima Indiae currit; ceterum non crocodillos modo, uti Nilus,
sed etiam delphinos ignotasque aliis gentibus beluas alit. Ethymantus crebris
flexibus subinde curvatus ab accolis rigantibus carpitur: ea causa est, cur
tenues reliquias iam sine nomine in mare emittat. Multis praeter hos amnibus
tota regio dividitur, sed ignobiles, quia non adita interfluunt. Ceterum, quae
propiora sunt mari, aquilone maxime deuruntur; is cohibitus iugis montium ad
interiora non penetrat, ita alendis frugibus mitia. Sed adeo in illa plaga
mundus statas temporum vices mutat, ut, cum alia fervore solis exaestuant,
Indiam nives obruant, rursusque, ubi cetera rigent, illic intolerandus aestus
existat; nec, cur verterit se natura, causa. Mare certe, quo adluitur, ne
colore quidem abhorret a ceteris; ab Erythro rege inditum est nomen, propter
quod ignari rubere aquas credunt. Terra lini ferax; inde plerisque sunt vestes.
Libri arborum teneri, haud secus quam chartae, litterarum notas capiunt. Aves
ad imitandum humanae vocis sonum dociles sunt "animalia invisitata ceteris
gentibus, nisi invecta". Eadem terra rhinocerotas alit, non generat. Elephantorum
maior est vis quam quos in Africa domitant, et viribus magnitudo respondet.
Aurum flumina vehunt, quae leni modicoque lapsu segnes aquas ducunt. Gemmas
margaritasque mare litoribus infundit; neque alia illis maior opulentiae causa
est, utique postquam vitiorum commercium vulgavere in exteras gentes: quippe
aestimantur purgamenta exaestuantis freti pretio, quod libido constituit.
3.
Ingenia hominum, sicut ubique, apud illos locorum quoque situs format. Corpora
usque pedes carbaso velant; soleis pedes, capita linteis vinciunt; lapilli ex
auribus pendent; brachia quoque et lacertos auro colunt, quibus inter populares
aut nobilitas aut opes eminent. Capillum pectunt saepius, quam tondent, mentum
semper intonsum est; reliquam oris cutem ad speciem levitatis exaequant. Regum
tamen luxuria, quam ipsi magnificentiam appellant, super omnium gentium vitia. Cum rex semet in publico conspici
patitur, turibula argentea ministri ferunt, totumque iter, per quod ferri
destinavit, odoribus conplent. Aurea lectica margaritis circumpendentibus
recubat; distincta sunt auro et purpura carbasa quae indutus est; lecticam
sequuntur armati corporisque custodes. Inter quos ramis aves pendent, quas
cantu seriis rebus obstrepere docuerunt. Regia auratas columnas habet: totas
eas vitis auro caelata percurrit, aviumque, quarum visu maxime gaudent,
argenteae effigies opera distinguunt. Regia adeuntibus patet, cum capillum
pectit atque ornat: tunc responsa legationibus, tunc iura popularibus reddit.
Demptis soleis, odoribus inlinuntur pedes. Venatus maximus labor est inclusa
vivario animalia inter vota cantusque pelicum figere. Binum cubitorum sagittae
sunt, quas emittunt maiore nisu, quam effectu; quippe telum, cuius in levitate
vis omnis est, inhabili pondere oneratur. Breviora itinera equo conficit:
longior ubi expeditio est, elephanti vehunt currum, et tantarum beluarum
corpora tota contegunt auro. Ac, ne quid perditis moribus desit, lecticis
aureis pelicum longus ordo sequitur: separatum a reginae ordine agmen est,
aequatque luxuriam. Feminae epulas parant; ab isdem vinum ministratur, cuius
omnibus Indis largus est usus. Regem
mero somnoque sopitum in cubiculum pelices referunt patrio carmine noctium
invocantes deos. Quis credat inter haec vitia curam esse sapientiae? Unum agreste
et horridum genus est, quod sapientes vocant. Apud hos, occupare fati diem
pulchrum; et vivos se cremari iubent, quibus aut segnis aetas aut incommoda
valetudo est. Exspectatam mortem pro dedecore vitae habent, nec ullus
corporibus, quae senectus solvit, honos redditur: inquinari putant ignem, nisi
qui spirantes recipit. Illi, qui in urbibus publicis moribus degunt, siderum
motus scite spectare dicuntur et futura praedicere; nec quemquam admovere leti
diem credunt, cui exspectare interrito liceat.
4.
Deos putant, quidquid colere coeperunt, arbores maxime, quas violare capital
est. Menses in quinos denos discripserunt dies; anni plena spatia servantur.
Lunae cursu notant tempora, non, ut plerique, cum orbem sidus inplevit, sed cum
se curvare coepit in cornua; et idcirco breviores habent menses, quia spatium
eorum ad hunc lunae modum dirigunt. Multa et alia traduntur, quibus morari
ordinem rerum haud sane operae videbatur.
|