|
1.
Sed tria an plura sint ambigitur. Nec dubie prope omnes utique summae apud
antiquos auctoritatis scriptores Aristotelen secuti, qui nomine tantum alio
contionalem pro deliberativa appellat, hac partitione contenti fuerunt.
2.
Verum et tum leviter est temptatum, cum apud Graecos quosdam tum apud Ciceronem
in libris de Oratore, et nunc maximo temporum nostrorum auctore prope inpulsum,
ut non modo plura haec genera sed paene innumerabilia videantur.
3.
Nam si laudandi ac vituperandi officium in parte tertia ponimus, in quo genere
versari videbimur cum querimur consolamur mitigamus concitamus terremus
confirmamus praecipimus, obscure dicta interpretamur, narramus deprecamur,
gratias agimus, gratulamur obiurgamus maledicimus describimus mandamus
renuntiamus optamus opinamur, plurima alia?
4.
Ut mihi in illa vetere persuasione permanenti velut petenda sit venia,
quaerendumque quo moti priores rem tam late fusam tam breviter adstrinxerint. Quos
qui errasse putant, hoc secutos arbitrantur, quod in his fere versari tum
oratores videbant;
5.
nam laudes ac vituperationes scribebantur, et epitaphious dicere erat moris, et
plurimum in consiliis ac iudiciis insumebatur operae, ut scriptores artium pro
solis comprenderint frequentissima.
6.
Qui vero defendunt, tria faciunt genera auditorum: unum quod ad delectationem
conveniat, alterum quod consilium accipiat, tertium quod de causis iudicet. Mihi
cuncta rimanti et talis quaedam ratio succurrit, quod omne orationis officium
aut in iudiciis est aut extra iudicia.
7.
Eorum de quibus iudicio quaeritur manifestum est genus: ea quae ad iudicem non
veniunt aut praeteritum habent tempus aut futurum: praeterita laudamus aut
vituperamus, de futuris deliberamus.
8. Item omnia de quibus
dicendum est aut certa sint necesse est aut dubia. Certa ut cuique est animus
laudat aut culpat; ex dubiis partim nobis ipsis ad electionem sunt libera: de
his deliberatur; partim aliorum sententiae commissa: de his lite contenditur.
9. Anaximenes iudicialem et
contionalem generalis partes esse voluit, septem autem species: hortandi
dehortandi laudandi vituperandi accusandi defendendi exquirendi (quod
exetastikon dicit): quarum duae primae deliberativi, duae sequentes
demonstrativi, tres ultimae iudicialis generis sunt partes.
10. Protagoran
transeo, qui interrogandi respondendi mandandi precandi (quod eucholen dixit)
partes solas putat. Plato in Sophiste iudiciali et contionali tertiam adiecit
prosomiletiken, quam sane permittamus nobis dicere. sermocinatricem: quae a
forensi ratione diiungitur et est accommodata privatis disputationibus, cuius
vis eadem profecto est quae dialecticae.
11. Isocrates
in omni genere inesse laudem ac vituperationem existimavit.
12. Nobis et
tutissimum est auctores plurimos sequi et ita videtur ratio dictare. Est
igitur, ut dixi, unum genus, quo laus ac vituperatio continetur, sed est
appellatum a parte meliore laudativum: idem alii demonstrativum vocant.
Utrumque nomen ex Graeco creditur fluxisse; nam enkomiastikon aut epideiktikon
dicunt.
13. Sed mihi
epideiktikon non tam demonstrationis vim habere quam ostentationis videtur et
multum ab illo enkomiastikoi differre; nam ut continet laudativum in se genus,
ita non intra hoc solum consistit.
14.
An quisquam negaverit panegyricos epideiktikous esse? Atqui formam suadendi
habent et plerumque de utilitatibus Graeciae locuntur: ut causarum quidem
genera tria sint, sed ea tum in negotiis, tum in ostentatione posita. Nisi forte
non ex Graeco mutantes demonstrativum vocant, verum id secuntur, quod laus ac
vituperatio quale sit quidque demonstrat.
15.
Alterum est deliberativum, tertium iudiciale. Ceterae species in haec tria incident genera: nec invenietur
ex his ulla in qua non laudare aut vituperare, suadere aut dissuadere,
intendere quid vel depellere debeamus. Illa quoque sunt communia, conciliare
narrare docere augere minuere, concitandis componendisve adfectibus animos
audientium fingere.
16. Ne iis
quidem accesserim, qui laudativam materiam honestorum, deliberativam utilium,
iudicialem iustorum quaestione contineri putant, celeri magis ac rutunda usi
distributione quam vera. Stant enim quodam modo mutuis auxiliis omnia; nam et
in laude iustitia utilitasque tractatur et in consiliis honestas, et raro
iudicialem inveneris causam in cuius non parte aliquid eorum quae supra diximus
reperiatur.
|