|
1. Ceterum
causa omnis in qua pars altera agentis est, altera recusantis, aut unius rei
controversia constat aut plurium: haec simplex dicitur, illa coniuncta. Una
controversia est per se furti, per se adulterii. Plures aut eiusdem
generis, ut in pecuniis repetundis, aut diversi, ut si quis sacrilegii et
homicidii simul accusetur. Quod nunc in publicis iudiciis non accidit, quoniam
praetor certa lege sortitur, principum autem et senatus cognitionibus frequens
est et populi fuit. Privata quoque iudicia saepe unum iudicem habere multis et
diversis formulis solent.
2. Nec aliae species erunt
etiam si unus a duobus dumtaxat eandem rem atque ex eadem causa petet, aut duo
ab uno, aut plures a pluribus (quod accidere in hereditariis litibus interim
scimus): quia, quamvis in multis personis, causa tamen una est, nisi si condicio
personarum quaestiones variaverit.
3. Diversum his tertium genus,
quod dicitur comparativum. cuius rei tractatus in parte causae frequens est, ut
cum apud centumviros post alia quaeritur et hoc, uter dignior hereditate sit.
Rarum est autem ut in foro iudicia propter id solum constituantur, sicut
divinationes, quae fiunt de accusatore constituendo, et nonnumquam inter
delatores, uter praemium meruerit.
4. Adiecerunt quidam numero
mutuam accusationem (antikategoria vocatur), aliis videlicet succidere hanc
quoque comparativo generi existimantibus. Cui
similis erit petitionum invicem diversarum: quod accidit vel frequentissime. Id
si et ipsum vocari debet antikategoria (nam proprio caret nomine), duo genera
erunt eius: alterum quo litigatores idem crimen invicem intentant, alterum quo
aliud atque aliud: cui et petitionum condicio par est.
5.
cum apparuerit genus causae, tum intuebimur negeturne factum quod intenditur,
an defendatur, an alio nomine appelletur, an a genere actionis repellatur: unde
sunt status.
|