|
1. Amphiboliae species sunt
innumerabiles, adeo ut philosophorum quibusdam nullum videatur esse verbum quod
non plura significet; genera admodum pauca: aut enim vocibus accidit singulis
aut coniunctis.
2. Singula adferunt errorem
cum pluribus rebus aut hominibus eadem appellatio est (omonymia dicitur), ut
"gallus" avem an gentem an nomen an fortunam corporis significet
incertum est, et "Aiax" Telamonius an Oilei filius. Verba quoque
quaedam diversos intellectus habent, ut "cerno".
3. Quae ambiguitas plurimis
modis accidit. Unde fere lites, praecipue ex testamentis, cum de libertate aut
etiam hereditate contendunt ii quibus idem nomen est, aut quid sit legatum
quaeritur.
4. Alterum est in quo alia
integro verbo significatio est, alia diviso, ut ingenua et armamentum et
Corvinum, ineptae sane cavillationis, ex qua tamen Graeci controversias ducunt:
inde enim auletris illa vulgata, cum quaeritur utrum aula quae ter ceciderit an
tibicina si ceciderit debeat publicari.
5. Tertia est ex compositis,
ut si quis corpus suum in culto loco poni iubeat, circaque monumentum multum
agri ab heredibus in tutelam cinerum, ut solent, leget, sit litis occasio
cultum locum dixerit an incultum.
6. Sic apud Graecos contendunt
Leon et Pantaleon, cum scriptura dubia est, bona omnia Leonti an bona
Pantaleonti relicta sint.
In
coniunctis plus ambiguitatis est. Fit autem per casus, ut
"aio te, Aeacida, Romanos
vincere posse":
7. per
conlocationem, ubi dubium est quid quo referri oporteat, ac frequentissime cum
quod medium est utrimque possit trahi, ut de Troilo Vergilius
"lora tenens tamen":
hic utrum teneat tamen lora, an quamvis teneat tamen trahatur quaeri potest.
8. Unde
controversia illa: "testamento quidam iussit poni statuam auream hastam
tenentem; quaeritur statua hastam tenens aurea esse debeat, an hasta esse aurea
in statua alterius materiae". Fit per flexum idem magis:
"quinquaginta
ubi erant centum inde occidit Achilles".
9. Saepe utri duorum
antecedentium sermo subiunctus sit in dubio est, unde et controversia:
"heres meus uxori meae dare damnas esto argenti quod elegerit pondo
centum; uter eligat quaeritur".
Verum
id quod ex his primum est mutatione casuum, sequens divisione verborum aut
tralatione emendatur, tertium adiectione.
10. Accusativi geminatione facta
amphibolia solvitur ablativo, ut illud
"Lachetem audivi
percussisse Demean"
fiat "a Lachete percussum
Demean". Sed ablativo ipsi, ut in primo diximus, inest naturalis
amphibolia:
"caelo decurrit
aperto":
utrum per apertum caelum an cum
apertum esset.
11. Divisio
respiratione et mora constat: "statuam", deinde "auream
hastam", vel "statuam auream", deinde "hastam".
Adiectio talis est: "argentum quod elegerit ipse", ut heres intellegatur,
vel "ipsa", ut uxor. Adiectione facta amphibolia, qualis fit
"hunc flentes illos deprendimus", detractione solvetur.
12. Pluribus
verbis emendandum ubi est id quod quo referatur dubium est, et "ipse"
est ambiguum: "heres meus dare illi damnas esto omnia sua". In quod
genus incidit Cicero loquens de C. Fannio: "is soceri instituto, quem,
quia cooptatus in augurum collegium non erat, non admodum diligebat, praesertim
cum ille Q. Scaevolam sibi minorem natu generum praetulisset".
13.
Nam "sibi" et ad socerum referri et ad Fannium potest. Productio
quoque in scripto et correptio in dubio relicta causa est ambiguitatis, ut in
hoc "cato". Alium enim ostendit brevis secunda syllaba casu nominativo
* Plurimae praeterea sunt aliae species, quas persequi nihil necesse est.
14.
Nec refert quo modo sit facta amphibolia aut quo resolvatur. duas enim res
significari manifestum est et, quod ad scriptum vocemve pertinet, in utramque
partem par est. Ideoque frustra praecipitur ut in hoc statu vocem ipsam ad
nostram partem conemur vertere: nam si id fieri potest amphibolia non est.
15.
Amphiboliae autem omnis erit in his quaestio: aliquando uter sit secundum
naturam magis sermo, semper utrum sit aequius, utrum is qui scripsit ac [sii]
dixit voluerit. Quarum in utramque partem satis ex iis quae de coniectura
et qualitate diximus praeceptum est.
|