|
1.
Proximum est ut dicamus quae praecipue scribenda sint hexin parantibus. Non est
huius quidem operis ut explicemus quae sint materiae, quae prima aut secunda
aut deinceps tractanda sint (nam id factum est iam primo libro, quo puerorum,
et secundo, quo iam robustorum studiis ordinem dedimus), sed de quo nunc
agitur, unde copia ac facilitas maxime veniat.
2.
Vertere Graeca in Latinum veteres nostri oratores optimum iudicabant. Id se L.
Crassus in illis Ciceronis de Oratore libris dicit factitasse: id Cicero sua ipse
persona frequentissime praecipit, quin etiam libros Platonis atque Xenophontis
edidit hoc genere tralatos: id Messalae placuit, multaeque sunt ab eo scriptae
ad hunc modum orationes, adeo ut etiam cum illa Hyperidis pro Phryne
difficillima Romanis subtilitate contenderet.
3. Et manifesta est
exercitationis huiusce ratio. Nam et rerum copia Graeci auctores abundant et
plurimum artis in eloquentiam intulerunt et hos transferentibus verbis uti
optimis licet: omnibus enim utimur nostris. Figuras vero, quibus maxime ornatur
oratio, multas ac varias excogitandi etiam necessitas quaedam est, quia
plerumque a Graecis Romana dissentiunt.
4. Sed et illa ex Latinis
conversio multum et ipsa contulerit. Ac de carminibus quidem neminem credo
dubitare, quo solo genere exercitationis dicitur usus esse sulpicius. Nam et
sublimis spiritus attollere orationem potest, et verba poetica libertate
audaciora non praesumunt eadem proprie dicendi facultatem.
5. Sed et ipsis sententiis
adicere licet oratorium robur, et omissa supplere, effusa substringere. Neque ego paraphrasin esse
interpretationem tantum volo, sed circa eosdem sensus certamen atque
aemulationem. Ideoque ab illis dissentio qui vertere orationes Latinas vetant
quia optimis occupatis quidquid aliter dixerimus necesse sit esse deterius. Nam
neque semper est desperandum aliquid illis quae dicta sunt melius posse
reperiri, neque adeo ieiunam ac pauperem natura eloquentiam fecit ut una de re
bene dici nisi semel non possit.
6. Nisi forte
histrionum multa circa voces easdem variare gestus potest, orandi minor vis, ut
dicatur aliquid, post quod in eadem materia nihil dicendum sit. Sed esto
neque melius quod invenimus esse neque par, est certe proximis locus.
7. An vero ipsi non bis ac
saepius de eadem re dicimus et quidem continuas nonnumquam sententias? - nisi
forte contendere nobiscum possumus, cum aliis non possumus. Nam si uno genere
bene diceretur, fas erat existimari praeclusam nobis a prioribus viam: nunc
vero innumerabiles sunt modi, plurimaeque eodem viae ducunt.
8. sua brevitati
gratia, sua copiae, alia tralatis virtus, alia propriis, hoc oratio recta,
illud figura declinata commendat. Ipsa denique utilissima est exercitationi difficultas.
Quid quod auctores maximi sic diligentius cognoscuntur? Non enim scripta
lectione secura transcurrimus, sed tractamus singula et necessario
introspicimus et quantum virtutis habeant vel hoc ipso cognoscimus, quod
imitari non possumus.
9. Nec aliena tantum
transferre, sed etiam nostra pluribus modis tractare proderit, ut ex industria
sumamus sententias quasdam easque versemus quam numerosissime, velut eadem cera
aliae aliaeque formae duci solent.
10. Plurimum autem parari
facultatis existimo ex simplicissima quaque materia. Nam illa multiplici
personarum causarum temporum locorum dictorum factorum diversitate facile
delitescet infirmitas, tot se undique rebus ex quibus aliquam adprehendas
offerentibus.
11. Illud virtutis indicium
est, fundere quae natura contracta sunt, augere parva, varietatem similibus
voluptatem expositis dare, et bene dicere multa de paucis. In hoc optime
facient infinitae quaestiones, quas vocari thesis diximus, quibus Cicero iam
princeps in re publica exerceri solebat.
12. His confinis est destructio
et confirmatio sententiarum. Nam cum sit sententia decretum quoddam atque
praeceptum, quod de re, idem de iudicio rei quaeri potest. tum loci communes,
quos etiam scriptos ab oratoribus scimus. Nam qui haec recta tantum et in
nullos flexus recedentia copiose tractaverit, utique in illis plures excursus
recipientibus magis abundabit eritque in omnis causas gratus: omnes enim
generalibus quaestionibus constant.
13. Nam quid interest Cornelius
tribunus plebis quod codicem legerit reus sit, an quaeramus "violeturne
maiestas si magistratus rogationem suam populo ipse recitarit"? "Milo Clodium rectene
occiderit" veniat in iudicium, an "oporteatne insidiatorem interfici
vel perniciosum rei publicae civem, etiam si non insidietur"? "Cato
Marciam honestene tradiderit Hortensio" an "conveniatne res talis
bono viro"? De personis iudicatur, sed de rebus contenditur.
14. Declamationes vero, quales
in scholis rhetorum dicuntur, si modo sunt ad veritatem accommodatae et
orationibus similes, non tantum dum adolescit profectus sunt utilissimae, quae
inventionem dispositionem pariter exercent, sed etiam cum est consummatus ac
iam in foro clarus: alitur enim atque enitescit velut pabulo laetiore facundia
et adsidua contentionum asperitate fatigata renovatur.
15. Quapropter historiae
nonnumquam ubertas in aliqua exercendi stili parte ponenda et dialogorum
libertate gestiendum. Ne carmine quidem ludere contrarium fuerit, sicut
athletae, remissa quibusdam temporibus ciborum atque exercitationum certa
necessitate, otio et iucundioribus epulis reficiuntur.
16. Ideoque mihi videtur M.
tullius tantum intulisse eloquentiae lumen quod in hos quoque studiorum
secessus excurrit. Nam si nobis sola materia fuerit ex litibus, necesse est
deteratur fulgor et durescat articulus et ipse ille mucro ingenii cotidiana
pugna retundatur.
17. Sed quem ad modum
forensibus certaminibus exercitatos et quasi militantis reficit ac reparat haec
velut sagina dicendi, sic adulescentes non debent nimium in falsa rerum imagine
detineri et inanibus simulacris usque adeo ut difficilis ab his digressus sit
adsuefacere, ne ab illa in qua prope consenuerunt umbra vera discrimina velut
quendam solem reformident.
18. Quod accidisse etiam M. Porcio
Latroni, qui primus clari nominis professor fuit, traditur, ut, cum ei summam
in scholis opinionem optinenti causa in foro esset oranda, inpense petierit uti
subsellia in basilicam transferrentur: ita illi caelum novum fuit ut omnis eius
eloquentia contineri tecto ac parietibus videretur.
19. Quare iuvenis qui rationem
inveniendi eloquendique a praeceptoribus diligenter acceperit (quod non est
infiniti operis si docere sciant et velint), exercitationem quoque modicam
fuerit consecutus, oratorem sibi aliquem, quod apud maiores fieri solebat,
deligat quem sequatur, quem imitetur: iudiciis intersit quam plurimis et sit
certaminis cui destinatur frequens spectator.
20. tum causas vel easdem quas
agi audierit stilo et ipse componat, vel etiam alias, veras modo, et utrimque
tractet et, quod in gladiatoribus fieri videmus, decretoriis exerceatur, ut
fecisse Brutum diximus pro Milone. Melius hoc quam rescribere veteribus orationibus,
ut fecit Cestius contra Ciceronis actionem habitam pro eodem, cum alteram
partem satis nosse non posset ex sola defensione.
21. Citius autem idoneus erit
iuvenis quem praeceptor coegerit in declamando quam simillimum esse veritati et
per totas ire materias quarum nunc facillima et maxime favorabilia decerpunt.
Obstant huic, quod secundo loco posui, fere turba discipulorum et consuetudo
classium certis diebus audiendarum, nonnihil etiam persuasio patrum numerantium
potius declamationes quam aestimantium.
22. Sed, quod dixi primo, ut
arbitror, libro, nec ille se bonus praeceptor maiore numero quam sustinere
possit onerabit, et nimiam loquacitatem recidet, ut omnia quae sunt in
controversia, non, ut quidam volunt, quae in rerum natura, dicantur, et vel
longiore potius dierum spatio laxabit dicendi necessitatem vel materias
dividere permittet.
23. Diligenter effecta plus
proderit quam plures inchoatae et quasi degustatae. Propter quod accidit ut nec
suo loco quidque ponatur, nec illa quae prima sunt servent suam legem,
iuvenibus flosculos omnium partium in ea quae sunt dicturi congerentibus: quo
fit ut, timentes ne sequentia perdant, priora confundant.
|