|
1.
Iuris quoque civilis necessaria huic viro scientia est et morum ac religionum
eius rei publicae quam capesset. Nam qualis esse suasor in consiliis publicis
privatisve poterit tot rerum quibus praecipue civitas continetur ignarus? Quo
autem modo patronum se causarum non falso dixerit qui quod est in causis
potentissimum sit ab altero petiturus, paene non dissimilis iis qui poetarum
scripta pronuntiant? Nam quodam modo mandata perferet, et ea quae sibi a iudice
credi postulaturus est aliena fide dicet, et ipse litigantium auxiliator egebit
auxilio.
2.
Quod ut fieri nonnumquam minore incommodo possit cum domi praecepta et
composita et sicut cetera quae in causa sunt in discendo cognita ad iudicem
perfert: quid fiet in iis quaestionibus quae subito inter ipsas actiones nasci
solent? Non deformiter respectet et inter subsellia minores advocatos interroget?
3. Potest autem satis
diligenter accipere quae tum audiet cum dicenda sunt, aut fortiter adfirmare
aut ingenue pro suis dicere? Possit
in actionibus: quid fiet in altercatione, ubi occurrendum continuo nec libera
ad discendum mora est? Quid si forte peritus iuris ille non aderit? Quid si quis
non satis in ea re doctus falsum aliquid subiecerit? Hoc enim est maximum
ignorantiae malum, quod credit eum scire qui moneat.
4. Neque ego sum nostri moris
ignarus oblitusve eorum qui velut ad arculas sedent et tela agentibus
subministrant, neque idem Graecos quoque nescio factitasse, unde nomen his
pragmaticorum datum est: sed loquor de oratore, qui non clamorem modo suum
causis, sed omnia quae profutura sunt debet.
5. Itaque eum nec inutilem si
ad horam forte constiterit neque in testationibus faciendis esse imperitum
velim. Quis enim potius
praeparabit ea quae, cum aget, esse in causa velit? Nisi forte imperatorem quis
idoneum credit in proeliis quidem strenuum et fortem et omnium quae pugna
poscit artificem, sed neque dilectus agere nec copias contrahere atque
instruere nec prospicere commeatus nec locum capere castris scientem: prius est
enim certe parare bella quam gerere.
6. Atqui
simillimus huic sit advocatus si plura quae ad vincendum valent aliis
reliquerit, cum praesertim hoc quod est maxime necessarium nec tam sit arduum
quam procul intuentibus fortasse videatur. Namque omne ius,
quod est certum, aut scripto aut moribus constat, dubium aequitatis regula
examinandum est.
7. Quae scripta sunt aut
posita in more civitatis nullam habent difficultatem - cognitionis sunt enim,
non inventionis: at quae consultorum responsis explicantur aut in verborum
interpretatione sunt posita aut in recti pravique discrimine. Vim cuiusque
vocis intellegere aut commune prudentium est aut proprium oratoris, aequitas
optimo cuique notissima.
8. Nos porro et bonum virum et
prudentem in primis oratorem putamus, qui, cum se ad id quod est optimum natura
derexerit, non magnopere commovebitur si quis ab eo consultus dissentiet, cum
ipsis illis diversas inter se opiniones tueri concessum sit. Sed etiam si nosse
quid quisque senserit volet, lectionis opus est, qua nihil est in studiis minus
laboriosum.
9. Quod si
plerique desperata facultate agendi ad discendum ius declinaverunt, quam id
scire facile est oratori quod discunt qui sua quoque confessione oratores esse
non possunt! Verum et M. Cato cum in dicendo praestantissimus, tum iuris idem
fuit peritissimus, et Scaevolae Servioque sulpicio concessa est etiam facundiae
virtus,
10. et M.
tullius non modo inter agendum numquam est destitutus scientia iuris, sed etiam
componere aliqua de eo coeperat, ut appareat posse oratorem non discendo tantum
iuri vacare sed etiam docendo.
11. Verum ea
quae de moribus excolendis studioque iuris praecipimus ne quis eo credat
reprendenda quod multos cognovimus qui, taedio laboris quem ferre tendentibus
ad eloquentiam necesse est, confugerint ad haec deverticula desidiae: quorum
alii se ad album ac rubricas transtulerunt et formularii vel, ut Cicero ait,
legulei quidam esse maluerunt, tamquam utiliora eligentes ea quorum solam
facilitatem sequebantur:
12. alii
pigritiae adrogantioris, qui, subito fronte conficta inmissaque barba, veluti
despexissent oratoria praecepta paulum aliquid sederunt in scholis
philosophorum ut deinde in publico tristes, domi dissoluti captarent
auctoritatem contemptu ceterorum: philosophia enim simulari potest, eloquentia
non potest.
|