|
1.
Sequitur quaestio an utilis rhetorice. Nam quidam vehementer in eam invehi
solent, et, quod sit indignissimum, in accusationem orationis utuntur orandi
viribus:
2.
eloquentiam esse quae poenis eripiat scelestos, cuius fraude damnentur interim
boni, consilia ducantur in peius, nec seditiones modo turbaeque populares sed
bella etiam inexpiabilia excitentur, cuius denique tum maximus sit usus cum pro
falsis contra veritatem valet.
3.
Nam et Socrati obiciunt comici docere eum quo modo peiorem causam meliorem
faciat, et contra Tisian et Gorgian similia dicit polliceri Plato.
4.
Et his adiciunt exempla Graecorum Romanorumque, et enumerant qui perniciosa non
singulis tantum sed rebus etiam publicis usi eloquentia turbaverint civitatium
status vel everterint, eoque et Lacedaemoniorum civitate expulsam et Athenis
quoque, ubi actor movere adfectus vetabatur, velut recisam orandi potestatem.
5.
Quo quidem modo nec duces erunt utiles nec magistratus nec medicina nec denique
ipsa sapientia: nam et dux Flaminius et Gracchi Saturnini Glauciae magistratus,
et in medicis venena, et in iis qui philosophorum nomine male utuntur gravissima
nonnumquam flagitia deprehensa sunt.
6.
Cibos aspernemur: attulerunt saepe valetudinis causas; numquam tecta subeamus:
super habitantes aliquando procumbunt; non fabricetur militi gladius: potest
uti eodem ferro latro. Quis nescit ignes aquas, sine quibus nulla sit vita, et,
ne terrenis inmorer, solem lunamque praecipua siderum aliquando et nocere?
7. Num igitur negabitur
deformem Pyrrhi pacem Caecus ille Appius dicendi viribus diremisse? Aut non
divina M. tulli eloquentia et contra leges agrarias popularis fuit et Catilinae
fregit audaciam et supplicationes, qui maximus honor victoribus bello ducibus
datur, in toga meruit?
8. Non perterritos militum
animos frequenter a metu revocat oratio et tot pugnandi pericula ineuntibus
laudem vita potiorem esse persuadet? Neque vero me Lacedaemonii atque
Athenienses magis moverint quam populus Romanus, apud quem summa semper oratoribus
dignitas fuit.
9. Equidem nec urbium
conditores reor aliter effecturos fuisse ut vaga illa multitudo coiret in
populos nisi docta voce commota, nec legum repertores sine summa vi orandi
consecutos ut se ipsi homines ad servitutem iuris adstringerent.
10. Quin ipsa vitae praecepta,
etiam si natura sunt honesta, plus tamen ad formandas mentes valent quotiens
pulchritudinem rerum claritas orationis inluminat. Quare, etiam si in utramque partem valent
arma facundiae, non est tamen aecum id haberi malum quo bene uti licet.
11. Verum haec
apud eos forsitan quaerantur qui summam rhetorices ad persuadendi vim
rettulerunt. Si vero est bene dicendi scientia, quem nos finem sequimur, ut sit
orator in primis vir bonus, utilem certe esse eam confitendum est.
12. Et hercule
deus ille princeps, parens rerum fabricatorque mundi, nullo magis hominem
separavit a ceteris, quae quidem mortalia essent, animalibus quam dicendi
facultate.
13. Nam corpora
quidem magnitudine viribus firmitate patientia velocitate praestantiora in
illis mutis videmus, eadem minus egere adquisitae extrinsecus opis; nam et
ingredi citius et pasci et tranare aquas citra docentem natura ipsa sciunt,
14. et pleraque
contra frigus ex suo corpore vestiuntur et arma iis ingenita quaedam et ex
obvio fere victus, circa quae omnia multus hominibus labor est. Rationem
igitur nobis praecipuam dedit eiusque nos socios esse cum dis inmortalibus
voluit.
15. Sed ipsa ratio neque tam
nos iuvaret neque tam esset in nobis manifesta nisi quae concepissemus mente
promere etiam loquendo possemus: quod magis deesse ceteris animalibus quam
intellectum et cogitationem quandam videmus.
16. Nam et mollire cubilia et
nidos texere et educare fetus et excludere, quin etiam reponere in hiemem
alimenta, opera quaedam nobis inimitabilia, qualia sunt cerarum ac mellis,
efficere nonnullius fortasse rationis est; sed, quia carent sermone quae id
faciunt, muta atque inrationalia vocantur.
17. Denique homines quibus
negata vox est quantulum adiuvat animus ille caelestis! Quare si nihil a dis
oratione melius accepimus, quid tam dignum cultu ac labore ducamus aut in quo
malimus praestare hominibus quam quo ipsi homines ceteris animalibus praestant:
18. eo quidem magis quod nulla
in parte plenius labor gratiam refert? Id adeo manifestum erit si cogitaverimus
unde et quo usque iam provecta sit orandi facultas: et adhuc augeri potest.
19. Nam ut omittam defendere
amicos, regere consiliis senatum, populum exercitum in quae velit ducere, quam
sit utile conveniatque bono viro: nonne pulchrum vel hoc ipsum est, ex communi
intellectu verbisque quibus utuntur omnes tantum adsequi laudis et gloriae ut
non loqui et orare, sed, quod Pericli contigit, fulgere ac tonare videaris?
|