|
1.
Materiam rhetorices quidam dixerunt esse orationem: qua in sententia ponitur
apud Platonem Gorgias. Quae si ita accipitur ut sermo quacumque de re
compositus dicatur oratio, non materia sed opus est, ut statuarii statua; nam
et oratio efficitur arte sicut statua. Sin
hac appellatione verba ipsa significari putamus, nihil haec sine rerum
substantia faciunt. Quidam argumenta persuasibilia: quae et ipsa in parte sunt
operis et arte fiunt et materia egent.
2. Quidam civiles
quaestiones: quorum opinio non qualitate sed modo erravit; est enim haec
materia rhetorices, sed non sola.
3. Quidam,
quia virtus sit rhetorice, materiam eius totam vitam vocant. Alii, quia non
omnium virtutum materia sit tota vita, sed pleraeque earum versentur in
partibus, sicut iustitia fortitudo continentia propriis officiis et suo fine
intelleguntur, rhetoricen quoque dicunt in una aliqua parte ponendam, eique
locum in ethikei negotialem adsignant, id est pragmatikon
4. Ego (neque
id sine auctoribus) materiam esse rhetorices iudico omnes res quaecumque ei ad
dicendum subiectae erunt. Nam Socrates apud Platonem dicere Gorgiae videtur non
in verbis esse materiam sed in rebus, et in Phaedro palam non in iudiciis modo
et contionibus sed in rebus etiam privatis ac domesticis rhetoricen esse
demonstrat: quo manifestum est hanc opinionem ipsius Platonis fuisse.
5. Et Cicero
quodam loco materiam rhetorices vocat res quae subiectae sint ei, sed certas
demum putat esse subiectas: alio vero de omnibus rebus oratori dicendum
arbitratur his quidem verbis: "quamquam vis oratoris professioque ipsa
bene dicendi hoc suscipere ac polliceri videtur, ut omni de re quaecumque sit
proposita ornate ab eo copioseque dicatur".
6. Atque adhuc
alibi: "vero enim oratori quae sunt in hominum vita, quandoquidem in ea
versatur orator atque ea est ei subiecta materies, omnia quaesita audita lecta
disputata tractata agitata esse debent".
7. Hanc autem
quam nos materiam vocamus, id est res subiectas, quidam modo infinitam, modo
non propriam rhetorices esse dixerunt, eamque artem circumcurrentem vocaverunt,
quod in omni materia diceret.
8. cum quibus
mihi minima pugna est; nam de omni materia dicere eam fatentur, propriam habere
materiam quia multiplicem habeat negant. Sed neque infinita est, etiamsi est
multiplex, et aliae quoque artes minores habent multiplicem materiam, velut
architectonice (namque ea in omnibus quae sunt aedificio utilia versatur)
9. et
caelatura, quae auro argento aere ferro opera efficit. Nam scalptura etiam
lignum ebur marmor vitrum gemmas praeter ea quae supra dixi complectitur.
10. Neque
protinus non est materia rhetorices si in eadem versatur et alius. Nam si
quaeram quae sit materia statuarii, dicetur aes: si quaeram quae sit excusoris,
id est fabricae eius quam Graeci chalkeutiken vocant, similiter aes esse
respondeant: atqui plurimum statuis differunt vasa.
11. Nec
medicina ideo non erit ars quia unctio et exercitatio cum palaestrica, ciborum
vero qualitas etiam cum cocorum ei sit arte communis.
12. Quod vero
de bono utili iusto disserere philosophiae officium esse dicunt, non obstat;
nam cum philosophum dicunt, hoc accipi volunt virum bonum. Quare igitur
oratorem, quem a bono viro non separo, in eadem materia versari mirer?
13. - cum
praesertim primo libro iam ostenderim philosophos omissam hanc ab oratoribus
partem occupasse, quae rhetorices propria semper fuisset, ut ivi potius in
nostra materia versentur. Denique cum sit dialectices materia de rebus
subiectis disputare, sit autem dialectice oratio concisa, cur non eadem
perpetuae quoque materia videatur?
14. Solet a
quibusdam et illud opponi: omnium igitur artium peritus erit orator si de
omnibus ei dicendum est. Possem hic Ciceronis respondere verbis, apud quem hoc
invenio: "mea quidem sententia nemo esse poterit omni laude cumulatus
orator nisi erit omnium rerum magnarum atque artium scientiam consecutus":
sed mihi satis est eius esse oratorem rei de qua dicet non inscium.
15. Neque enim omnis causas
novit, et debet posse de omnibus dicere. De quibus ergo dicet? De quibus
didicit. Similiter de artibus quoque de quibus dicendum erit interim discet, et
de quibus didicerit dicet.
16. Quid ergo? non faber de
fabrica melius aut de musice musicus? Si nesciat orator quid sit de quo
quaeratur, plane melius; nam et litigator rusticus inlitteratusque de causa sua
melius quam orator qui nesciet quid in lite sit: sed accepta a musico, a fabro,
sicut a litigatore, melius orator quam ipse qui docuerit.
17. Verum et faber, cum de
fabrica, et musicus, cum de musica, si quid confirmationem desideraverit,
dicet: non erit quidem orator, sed faciet illud quasi orator, sicut, cum vulnus
imperitus deligabit, non erit medicus, sed faciet ut medicus.
18. An huius modi res neque in
laudem neque in deliberationem neque in iudicium veniunt? Ergo cum de faciendo portu Ostiensi
deliberatum est, non debuit dicere sententiam orator? Atqui opus erat ratione
architectorum.
19. Livores et
tumores in corpore cruditatis an veneni signa sint non tractat orator? At est
id ex ratione medicinae. Circa mensuras et numeros non versabitur? Dicamus has
geometriae esse partes. Equidem omnia fere posse credo casu aliquo venire in
officium oratoris: quod si non accidet, non erunt ei subiecta.
20. Ita sic
quoque recte diximus materiam rhetorices esse omnis res ad dicendum ei
subiectas: quod quidem probat etiam sermo communis; nam cum aliquid de quo
dicamus accepimus, positam nobis esse materiam frequenter etiam praefatione
testamur.
21. Gorgias quidem adeo rhetori
de omnibus putavit esse dicendum ut se in auditoriis interrogari pateretur qua
quisque de re vellet. Hermagoras quoque dicendo materiam esse in causa et in
quaestionibus omnes res subiectas erat complexus:
22. sed quaestiones si negat ad
rhetoricen pertinere, dissentit a nobis; si autem ad rhetoricen pertinent, ab
hoc quoque adiuvamur: nihil est enim quod non in causam aut quaestionem cadat.
23. Aristoteles tris faciendo
partes orationis, iudicialem deliberativam demonstrativam, paene et ipse
oratori subiecit omnia: nihil enim non in haec cadit.
24. Quaesitum a paucissimis et
de instrumento est. Instrumentum
voco sine quo formari materia in id quod velimus effici opus non possit. Verum
hoc ego non artem credo egere, sed artificem. Neque enim scientia desiderat
instrumentum, quae potest esse consummata etiam si nihil faciat, sed ille
opifex, ut caelator caelum et pictor penicilla. Itaque haec in eum locum quo de
oratore dicturi sumus differamus.
|