|
1.
Pronomen dictum est, quia ponitur pro nomine, ut siquis dicat 'Vergilius
scripsit bucolica, ipse scripsit georgica.' Nec tamen videntur pronomina, quoniam nominum funguntur
officio, esse nomina. Nam etsi nominum vim exprimant, non tamen plene
exprimunt. Nomina enim posita plenas faciunt elocutiones, pronomina semiplenas.
Item nomina posita velut inchoant elocutiones, pronomina autem velut conplent. Qualitas
pronominum principaliter bipertita est. Omnia
enim pronomina aut finita sunt aut infinita. Finita sunt quae recipiunt
personas, id est quae definiunt personas, et sunt tantum tria, ego tu ille. Sed
ille plerumque variat.
2. Nam si ad praesentis personam
referatur, tunc vere finitum est; si de absente dicatur, minus quam finitum
est. Infinita autem pronomina varias habent species. Nam licet omnia quaecumque
non recipiunt personas infinita sint, tamen alia dicuntur generaliter infinita,
alia minus quam finita, alia articularia vel demonstrativa, alia possessiva. Generaliter
infinita sunt quae cuicumque personae aptari possunt, ut est quis; et sunt haec
septem tantum, quis qualis talis quantus tantus quotus totus. Minus quam finita
dicuntur quae commemorationem habent notarum personarum, ut est ipse: haec sunt
sex tantum, ipse iste is hic idem sui. Sed ex his alia sunt quae absentes
personas significant, alia quae praesentes: absentes reliqua omnia; praesentes
haec tantum, iste ista istud et hic haec hoc, quae non nulli pronomina etiam
articularia vocant, eo quod more Graeco cum nominibus declinantur. Possessiva
dicuntur pronomina quae nos aliquid possidere ostendunt, ut est meus tuus. Haec in quattuor partes dividuntur. Aut
enim utraque parte singularia sunt, aut utraque pluralia, aut intrinsecus
singularia, extrinsecus pluralia, aut intrinsecus pluralia, extrinsecus
singularia. Utraque parte singularia sunt, ubi et persona possidentis et
possessi una est, ut meus; utraque parte pluralia, ubi multi sunt qui
possidentur et multi qui possident, ut est nostri; intrinsecus singularia,
extrinsecus pluralia sunt quae possidentis unam personam ostendunt, possessorum
plurimas, ut est mei, vel e contrario, ut est noster. Intrinsecus autem
dicitur quod pertinet ad personam possidentis, extrinsecus quod pertinet ad
personam possessi. Sunt autem possessiva pronomina quinque tantum, meus tuus
suus noster vester. Absque his pronominibus, quae omnia sunt viginti et unum,
nullum aliud, quod suam originem habeat, poterit reperiri; sed siqua sunt,
conpositione fiunt.
3. Scire
autem debemus in declinatione pronominum plerumque sub una significatione casus
varie proferri, ut est quis vel qui: nam possumus dicere 'quis tibi fecit
iniuriam' et 'qui tibi fecit iniuriam'. Item invenitur genetivus duplex, ut mei
vel mis, tui vel tis: nam possumus dicere 'mei causa te peto' <et 'mis causa
te peto' et 'tui causa te peto' et 'tis causa te peto'>. Sed mis et tis de
usu recesserunt. Item
ablativus singularis aliquando varie terminatur, ut a quo vel a qui. Nam
dicimus 'a quo venisti' et 'a qui venisti'; sed a qui in usu esse desiit. Dativus
etiam et ablativus pluralis plerumque varii sunt: dicimus enim et a quis et a
quibus. Qui quidem videntur hac ratione variari, quoniam ablativus singularis
inventus est varius. Scimus enim quia omnia quae o terminantur in is mittunt,
quae i, in bus. Ergo sicut dicimus ab hoc docto ab his doctis, ita dicimus a
quo a quis. Item sicut dicimus a puppi a puppibus, ita dicimus a qui a quibus.
Sed pronomina quem ad modum in declinatione duplicant casus, ita plerumque
minuunt. Nam sunt pronomina ubi tantum modo genetivi sunt ut eccum eccam ellum;
sunt ubi nominativus et vocativus deest, ut sui sibi se a se; sunt ubi
vocativus tantum deest, ut in pronomine quod est ego.
|