|
1.
Adverbium dictum est, quia
necesse habet semper verbum sequi. Verbo tamen non necesse est egere semper
adverbio. Nam possum dicere sic, legit. Nunc enim et plena est elocutio, et
adverbium tamen non invenitur. nam cum dico cras hodie, non erit integra
elocutio, nisi addam verbum, ut puta dico vel facio. Adverbium plerumque
confirmat verbum, plerumque destruit: confirmat, ut 'iam faciam'; destruit, ut
'non faciam'. Adverbia aut a se oriuntur aut ab aliis partibus orationis
veniunt, sicut in artibus positum est: nam ibi sunt exempla varia posita. Horno autem nihil est aliud nisi hoc
anno. Unde derivatio duplex invenitur. Nam Cicero dicit hornotinas fruges;
Horatius dicit hornas fruges. Item meatim nihil est aliud nisi meo more, tuatim
tuo more. Quod dicit de participio adverbium posse deduci, verum non est.
Etenim illud exemplum quod protulit, id est indulgens, non tantum participium
est: nam recipit conparationem; facit enim indulgentior indulgentissimus. Ergo
quando dicimus indulgenter, non videmur a participio transisse ad adverbium,
sed a nomine. Omnia adverbia e terminata in positivo semper producuntur, ut
docte, exceptis tribus regulis eorum adverbiorum, quae aut non conparantur, ut
rite (nemo enim dicit ritius ritissime), vel quae anomale conparantur, ut bene
(nemo enim dicit benius benissime), vel quae a se oriuntur, ut inpune
[inpunius]. Hoc scilicet in positivo; ceterum superlativus gradus semper
producitur, ut doctissime.
2.
Facile et difficile [non] quaeritur, utrum adverbia sint an nomina. Constat autem esse nomina tantum, quia
semper correpta sunt: si enim adverbia essent, ut supra diximus, producerentur:
deinde, quia neutri generis formam sequuntur. Sicuti enim dicimus facilis
facile, <sic> et difficilis difficile. Deinde si adverbia essent, in ter
exirent: dativus enim nominis i terminatus adverbium in ter syllabam mittit, ut
huic forti fortiter; sic huic facili faciliter, huic difficili difficiliter
diceremus. Ergo constat esse nomina. Sic autem posita sunt pro adverbiis, quem
ad modum fere invenimus apud poetas nomina pro adverbiis constituta, ut 'torvum
clamat' pro eo quod est torve, 'horrendum resonat' pro eo quod est horrende.
qua figura oratores omnino uti non debent. Genus enim est
soloecismi, sicut ipse Donatus paulo post de soloecismi ratione monstravit.
3.
Scire autem debemus quod dativus singularis o terminatus adverbium in e mittit,
ut huic docto docte, i terminatus in ter, ut huic agili, agiliter; quas quidem
regulas saepe corrumpit auctoritas. Nam invenimus plerumque id esse adverbium,
qui dativus est casus, ut falso. Haec
autem ambiguitas elocutione discernitur. Quando enim dico 'falso homini dedi',
erit nomen; quando dico 'falso loqueris', erit adverbium. Item plerumque in
contrarium cedunt. Nam Terentius ait duriter, cum dure dicere debuerit, et
Virgilius lugubre, cum lugubriter recte dicamus. Ea adverbia conparanda sunt,
quae ducunt originem a nomine recipiente conparationem, ut est doctus. Ideo
enim dicimus docte doctius doctissime, quoniam dicere possumus doctus doctior
doctissimus. Ab eo quod est Tullius cum fit adverbium, non recipit
conparationem, quia nec nomen recipit. Sunt alia adverbia, quae per se non
conparantur, egent autem conparatione, ut est mane: nemo enim dicit manius,
nemo manissime. Verum tamen hanc, quam per inflexionem non habemus, possumus
facere per adiectionem illarum particularum, ut magis et maxime, ut puta sit
positivus mane, conparativus magis mane, superlativus maxime mane.
4. Omnis pars orationis cum
desierit esse quod est, nihil aliud est nisi adverbium. Idcirco si nomen
desierit esse nomen, non facit pronomen aut participium, sed solum adverbium,
ut est sedulo. Nam si dicas 'sedulo homini dedi', nomen est; si dicas 'sedulo
feci', adverbium est. Item pronomen aliquando et adverbium est. Cum enim dico 'qui est', erit pronomen;
cum dico 'qui scis', erit adverbium. Item verbum plerumque et adverbium est.
Quando enim dico pone prima syllaba accentum habente, erit verbum; quando
ultimae syllabae do accentum, erit adverbium. Item et participium
aliquando adverbium est. Cum enim dico 'me ad villam profecto contingit',
participium est profecto; cum dico 'profecto male loqueris', adverbium est
profecto. Item ante praepositio non numquam et adverbium est. Praepositio in
hac elocutione erit, 'ante templum'; casum enim habet iunctum: si autem dicas
'ante feci', erit adverbium, quoniam sequitur verbum. Ut coniunctio est, sed
plerumque et pro adverbio ponitur, ut cum dicimus 'ut te, fortissime Teucrum,
Accipio'. heus si dolorem significat, interiectio est, ut
heus
etiam mensas consumimus, inquit Iulus;
si
autem verbum sequatur, adverbium est,
heus,
inquit, iuvenes monstrate mearum.
Erit
enim nomen, quo modo nominibus interdum pro adverbiis utimur, ut ante dictum
est. Illud fideliter tenere debemus, numquam separatim praepositionem adverbiis
posse coniungi, veluti de mane, de noctu. Quod autem invenimus indocte et
infrequenter, sunt quidem praepositiones, sed non separatim, sicut sunt etiam
illae particulae, quas ipse ponit artigrafus, desursum deorsum deinceps. Ita
enim constant duae partes orationis, ut uno ambae nitantur accentu. Nec duae
praepositiones interveniente adverbio sociandae sunt. Praepositio etiam de non
potest adiungi nomini interveniente adverbio, ut 'de trans Tiberim venio', quem
ad modum 'illinc venio'.
|