|
4. Multi ignorantes
mundi rationem solem sunt secuti, hoc est ortum et occasum, quod is semel conprehendi
ferramento non potest. Quid ergo? Posita auspicaliter groma, ipso forte
conditore praesente, proximum vero ortum conprehenderunt, et in utramque partem
limites emiserunt, quibus kardo in horam sextam non convenerit. Et quidam,
ne proximarum coloniarum limitibus ordinatos limites mitterent, relicta caeli
ratione mensuram constituerunt, qua tantum modus centuriarum et limitum
longitudo constaret. Quidam agri longitudinem secuti: et qua longior erat,
fecerunt decimanum. quidam in totum converterunt, et fecerunt decimanum in
meridianum et kardinem in orientem, sicut in agro Campano qui est circa Capuam.
Modum autem centuriis quidam secundum agri amplitudinem dederunt; in Italia
triumviri iugerum quinquagenum, aliubi ducenum; Cremonae iugerum CCX; divus
Augustus in Veturia Emeritae iugerum CCCC, quibus divisionibus decimani habent
longitudinis actus XL, kardines actus XX, decimanus est in orientem.
5. Quibusdam deinde coloniis
perticae fines, hoc est primae adsignationis, aliis limitibus, aliis
praefecturae continentur. In Emeritensium finibus aliquae sunt praefecturae,
quarum decimani aeque in orientem diriguntur, kardines in meridianum: sed in
praefecturis Mullicensis et Turgaliensis regionis decimani habent actus XX,
kardines actus XL. Nam et in alia praefectura aliter conversi sunt limites, ut
habeant in aeris inscriptionibus inter limitem novum et veterem iugera forte
CXX: haec sunt alterius partis subsiciva. Hae deinde agrorum divisiones lapidum
inscriptionibus tam variis continentur quam et limitum actibus. Alii vertices,
alii latera, regionibus suis obsecundantes, multi tantum decimani maximi et
kardinis lapides inscripserunt, reliquos sine inscriptione ad parem posuerunt;
quos ideo quod nulla significatione appareat, a quoto loco numerentur, mutos
appellant divus Augustus in adsignationibus suis numero limitum inscriptos
lapides omnibus centuriarum angulis defigi iussit:
6. nam locatione operis huius non
solum quod ad publicos limites pertineret iniunxit, verum etiam inter acceptas
ne roborei deessent termini cavit. Inscripserunt quidam vertices lapidum et
limitum tantum numerum significaverunt; alii ipsarum centuriarum, sic quem ad
modum qui in lateribus inscripserunt. Vel in vertice lapides sic inscripserunt,
quem ad modum in decimano maximo et in kardine solet: sic et ulteriores
secundum numerorum suorum postulationem inscripserunt. Voluerunt autem limites
inscriptionibus claudi ita, ut cuius centuriae essent lapides intelligeretur.
Sic quoque haec inscriptio obscura est. Lapis autem in regione s. Et u. Hac
ratione sic inscribitur [quemadmodum supra]; quarta enim illi lapidi portio
clusaris vacat ab inscriptione; est ergo talis inscriptio s.D.V.K. In regione
dextra et ultra eidem numeri sic inscribuntur. [Sic et] in regione sinistra et citra, in regione dextra et
citra eidem numeri sic inscribuntur. Comparemus nunc omnes quattuor lapides
in unum, et intueamur eorum quartas partes vacantes, quae in suis regionibus
centurias litteris intra cludunt. Sic et in suo intervallo distantes centurias
his inscriptionibus cludunt. Inspiciamus a maximo decimano et kardine
[singulorum] lapidum inscriptiones. Latera
autem lapidum recte inscribuntur, quoniam ampliores numeros capiunt; nam [in]
verticibus inscribi non facile [omnia] possunt. Inscribitur [enim] lateribus D.
D. LXXXXVIII V.K. LXXV. Quae inscriptio si ratione ponatur, est optima; licet
et quomodo cumque inscripta sit, perito mensori non latebit, quoniam certus est
lapis, quo centuria cluditur. Multos limitum constitutiones in errorem
deducunt, dum aut inscriptionem parum intellegunt aut aliter limites numerant.
Volunt esse quidam decimanum alium primum, alium maximum: et cum exierunt a
decimano maximo, peractis centuriae actibus primum limitem numerant qui est
secundus. Deinde ad agrum de quo agitur cum perveniunt, novam controversiam inveniunt
et de aliis quam de quibus agitur acceptis litigant, dum volunt esse primos
decimanos duos et duos kardines.
|