|
Superioribus libris, quos ad te de constituendis colendisque vineis,
Silvine, scripseram, nonnulla defuisse dixisti, quae agrestium operum studiosi
desiderarent; neque ego infitior aliqua me praeteriisse, quamvis inquirentem
sedulo, quae nostri saeculi cultores quaeque veteres litterarum monumentis
prodiderunt; sed cum sim professus rusticae rei praecepta, nisi fallor,
asseveraveram, quae vastitas eius scientiae contineret, non cuncta me dicturum,
sed plurima. Nam illud in
unius hominis prudentiam cadere non poterat. Neque enim est ulla disciplina aut
ars, quae singulari consummata sit ingenio. Quapropter ut in magna silva boni
venatoris est indagantem feras quam plurimas capere, nec cuiquam culpae fuit
non omnes cepisse; ita nobis abunde est, tam diffusae materiae, quam
suscepimus, maximam partem tradidisse, quippe cum ea velut omissa desiderentur,
quae non sunt propria nostrae professionis; ut proxime, cum de commetiendis
agris rationem M. Trebellius noster requireret a me, vicinum adeo atque
coniunctum esse censebat demonstranti, quemadmodum agrum pastinemus, praecipere
etiam pastinatum quemadmodum metiri debeamus. Quod ego non agricolae sed
mensoris officium esse dicebam; cum praesertim ne architecti quidem, quibus
necesse est mansurarum nosse rationem, dignentur consummatorum aedificiorum,
quae ipsi disposuerint, modum comprehendere, sed aliud existiment professioni
suae convenire, aliud eorum, qui iam exstructa metiuntur, et imposito calculo
perfecti operis rationem computant. Quo magis veniam tribuendam esse nostrae
disciplinae censeo, si eatenus progreditur, ut dicat, qua quidque ratione
faciendum, non quantum id sit quod effecerit. Verum quoniam familiariter a
nobis tu quoque, Silvine, praecepta mensurarum desideras, obsequar voluntati
tuae, cum eo, ne dubites id opus geometrarum magis esse quam rusticorum, desque
veniam, si quid in eo fuerit erratum, cuius scientiam mihi non vindico. Sed ut
ad rem redeam, modus omnis areae pedali mensura comprehenditur, qui digitorum
est XVI. Pes multiplicatus in passus et actus et climata et iugera et stadia
centuriasque, mox etiam in maiora spatia procedit. Passus pedes habet V. Actus
minimus (ut ait M. Varro) latitudinis pedes quattuor, longitudinis habet pedes
CXX. Clima quoquo versus pedum est LX. Actus quadratus undique finitur pedibus
CXX. Hoc duplicatum facit iugerum, et ab eo, quod erat iunctum, nomen iugeri
usurpavit. Sed hunc actum provinciae Baeticae rustici acnuam vocant; iidemque
triginta pedum latitudinem et CLXXX longitudinem porcam dicunt. At Galli
candetum appellant in areis urbanis spatium centum pedum, in agrestibus autem
pedum CL. [Quod aratores candetum nominant] semiiugerum quoque arepennem
vocant. Ergo, ut dixi, duo actus iugerum efficiunt longitudine pedum CCXL,
latitudine pedum CXX. Quae
utraeque summae in se multiplicatae quadratorum faciunt pedum viginti octo
milia et octingentos. Stadium deinde habet passus CXXV, id est pedes DCXXV,
quae mensura octies multiplicata efficit mille passus; sic veniunt quinque
milia pedum. Centuriam nunc dicimus (ut idem Varro ait) ducentorum iugerum
modum. Olim autem ab centum iugeribus vocabatur centuria, sed mox duplicata
nomen retinuit; sicuti tribus dictae primum a partibus populi tripartito
divisi, quae tamen nunc multiplicatae pristinum nomen possident. Haec non aliena, nec procul a ratiocinio,
quod tradituri sumus, breviter praefari oportuit. Nunc veniamus ad propositum.
Iugeri partes non omnes posuimus, sed eas, quae cadunt in aestimationem facti
operis. Nam minores persequi supervacuum fuit, pro quibus nulla merces
dependitur. Igitur, ut diximus, iugerum habet quadratorum pedum viginti octo
milia et octingentos; qui pedes efficiunt scripula CCLXXXVIII. Ut autem a
minima parte, id est ab dimidio scripulo incipiam, pars quingentesima
septuagesima sexta pedes efficit quinquaginta; id est iugeri dimidium
scripulum. Pars ducentesima octogesima octava pedes centum; hoc est scripulum. Pars CXLIIII
pedes CC, hoc est, scripula duo. Pars septuagesima et secunda pedes CCCC, hoc
est sextula, in qua sunt scripula quattuor. Pars quadragesima octava pedes DC,
hoc est sicilicus, in quo sunt scripula sex. Pars vigesima quarta pedes mille ducentos, hoc est
semiuncia, in qua scripula XII. Pars duodecima duo milia et quadringentos, hoc
est uncia, ini qua sunt scripula XXIIII. Pars sexta pedes quattuor milia et
octingentos, hoc est sextans, in quo sunt scripula XLVIII. Pars quarta
pedes septem milia et ducentos, hoc est quadrans, in quo sunt scripula LXXII.
Pars tertia pedes novem milia et sescentos, hoc est triens, in quo sunt
scripula XCVI. Pars tertia et una duodecima pedes duodecim milia, hoc est
quincunx, in quo sunt scripula CXX. Pars dimidia pedes quattuordecim milia et
quadringentos, hoc est semis, in quo sunt scripula CXLIIII. Pars dimidia et una
duodecima, pedes sexdecim milia et octingentos, hoc est septunx, in quo sunt
scripula CLVIII. Partes duae tertiae pedes decem novem milia et ducentos, hoc
est bes, in quo sunt scripula CXCII. Partes tres quartae pedes unum et viginti
milia et sescentos, hoc est dodrans, in quo sunt scripula CCXVI. Pars dimidia
et tertia pedes viginti quattuor milia, hoc est dextans, in quo sunt scripula
CCXL. Partes duae tertiae et una quarta pedes viginti sex milia et
quadringentos, hoc est deunx, in quo sunt scripula CCLXIIII. Iugerum pedes
viginti octo milia et octingentos, hoc est as, in quo sunt scripula CCLXXXVIII.
Iugeri autem modus si semper quadraret, et in agendis mensuris in longitudinem
haberet pedes CCXL, in latitudinem pedes CXX, expeditissimum esset eius
ratiocinium. Sed quoniam diversae agrorum formae veniunt in disputationem,
cuiusque generis species subiciemus, quibus quasi formulis utemur.
|