|
Porcius
quidem Cato censebat in emendo inspiciendoque agro praecipue duo esse
consideranda: salubritatem caeli et ubertatem loci; quorum si alterum deesset, ac
nihilo minus quis vellet incolere, mente esse captum, atque eum ad agnatos et
gentiles deducendum. Neminem
enim sanum debere facere sumptus in cultura sterilis soli; nec rursus
pestilenti quamvis feracissimo pinguique agro dominum ad fructus pervenire. Nam
ubi sit cum orco ratio ponenda, ibi non modo perceptionem fructuum, sed et
vitam colonorum esse dubiam, vel potius mortem quaestu certiorem. Post haec duo
principalia subiungebat illa non minus intuenda: viam et aquam et vicinum.
Multum conferre agris iter commodum: primum, quod est maximum, ipsam
praesentiam domini, qui libentius commeaturus sit, si vexationem viae non
reformidet. Deinde ad invehenda et exportanda utensilia; quae res frugibus
conditis auget pretium, et minuit impensas rerum invectarum; qui minoris
apportentur eo, quo faciliori> nisu perveniatur. Nec nihil esse etiam
parvo vehi, si conductis iumentis iter facias, quod magis expedit quam tueri
propria. Servos quoque qui secuturi patrem familias sint, non aegre iter
pedibus ingredi. De bonitate aquae ita omnibus clarum est, ut pluribus non sit
disserendum. Quis enim
dubitet eam maxime probatam haberi, sine qua nemo nostrum vel prosperae vel
adversae valetudinis vitam prorogat? De vicini commodo non est quidem certum,
quem nonnumquam mors aliaeque nobiscum <diversae> causae mutant. Et ideo
quidam respuunt Catonis sententiam: qui tamen multum videntur errare. Nam
quemadmodum sapientis est fortuitos casus magno animo sustinere, ita dementis
est ipsum sibi malam facere fortunam; quod facit, qui nequam vicinum suis
nummis parat, cum a primis cunabulis, si modo liberis parentibus est oriundus,
audisse potuerit Oud'an bous apoloit'ei me geitos kakos eie. Quod non solum de
bove dicitur, sed etiam de omnibus partibus rei nostrae familiaris; adeo quidem,
ut multi praetulerint carere penatibus, et propter iniurias vicinorum sedes
suas profugerint. Nisi aliter existimamus diversum orbem gentes universas
petiisse relicto patrio solo, Achaeos dico et Hiberos, Albanos quoque, nec
minus Siculos, et, ut primordia nostra contingam, Pelasgos, Aborigenes,
Arcadas, quam quia malos vicinos ferre non potuerant. Ac ne tantum de publicis
calamitatibus loquar, privatos quoque memoria tradidit et in regionibus
Graeciae et in hac ipsa Hesperia detestabiles fuisse vicinos; nisi si Autolycus
ille cuiquam potuit tolerabilis esse conterminus; aut Aventini montis incola
Palatinis ullum gaudium finitimis suis Cacus attulit. Malo enim praeteritorum
quam praesentium meminisse, ne vicinum meum nominem, qui nec arborem
prolixiorem stare nostrae regionis, nec inviolatum seminarium, nec pedamentum
adnexum vineae, nec etiam pecudes neglegentius pasci sinit. Iure igitur,
quantum mea fert opinio, M. Porcius talem pestem vitare censuit, et in primis
futurum agricolam praemonuit ne sua sponte ad eam perveniret. Nos ad cetera
praecepta illud adicimus, quod sapiens unus de septem in perpetuum posteritati
pronuntiavit, adhibendum modum mensuramque rebus; idque ut non solum aliud
acturis, sed et agrum paraturis dictum intellegatur, ne maiorem quam ratio
calculorum patiatur, emere velint. Nam huc pertinet praeclari nostri poetae
sententia: laudato ingentia rura, exiguum colito. Quod vir eruditissimus, ut
mea fert opinio, traditum vetus praeceptum numeris signavit. Quippe acutissimam
gentem Poenos dixisse convenit, imbecilliorem agrum quam agricolam esse debere;
quoniam cum sit colluctandum cum eo, si fundus praevaleat, allidi dominum. Nec dubium
quin minus reddat laxus ager non recte cultus, quam angustus eximie. Ideoque
post reges exactos Liciniana illa septena iugera, quae plebi tribunus viritim
diviserat, maiores quaestus antiquis rettulere, quam nunc nobis praebent
amplissima veterata. Tanta quidem Curius Dentatus, quem paulo ante rettulimus,
prospero ductu parta victoria, ob eximiam virtutem deferente populo praemii
nomine quinquaginta soli iugera, supra consularem triumphalemque fortunam
putavit satis esse; repudiatoque publico munere populari ac plebeia mensura
contentus fuit. Mox etiam cum agrorum vastitatem victoriae nostrae et
interneciones hostium fecissent, criminosum tamen senatori fuit supra
quinquaginta iugera possedisse, suaque lege C. Licinius damnatus est, quod agri
modum, quem in magistratu rogatione tribunicia promulgaverat, immodica
possidendi libidine transcendisset; nec magis quia superbum videbatur tantum
loci detinere, quam quia flagitiosum, quos hostis profugiendo desolasset agros,
novo more civem Romanum supra vires patrimonii possidendo deserere. Modus ergo,
qui in omnibus rebus, etiam parandis agris adhibebatur. Tantum enim obtinendum
est, quanto est opus, ut emisse videamur, quo potiremur, non quo oneraremur
ipsi, atque aliis fruendum eriperemus; more praepotentium, qui possident fines
gentium, quos ne circumire equis quidem valent; sed proculcandos pecudibus et
vastandos <ac populandos> feris derelinquunt, aut occupatos nexu civium
et ergastulis tenent. Modus autem erit sua unicuique voluntas facultasque.
Neque enim satis est, ut iam prius dixi, possidere velle, si colere non possis.
|