|
1. Quaeri
solitum est, qui noctis hora tertia quartave sive qua alia nati sunt, uter dies
natalis haberi appellarique debeat, isne, quem nox ea consecuta est, an qui
dies noctem consecutus est.
2. M.
Varro in libro rerum humanarum, quem de diebus scripsit: "homines",
inquit "qui inde a media nocte ad proximam mediam noctem in his horis
viginti quattuor nati sunt, uno die nati dicuntur."
3. Quibus
verbis ita videtur dierum observationem divisisse, ut qui post solem occasum
ante mediam noctem natus sit, is ei dies natalis sit, a quo die ea nox
coeperit; contra vero, qui in sex noctis horis posterioribus nascatur, eo die
videri natum, qui post eam noctem diluxerit.
4. Athenienses
autem aliter observare idem Varro in eodem libro scripsit eosque a sole occaso
ad solem iterum occidentem omne id medium tempus unum diem esse dicere.
5.
Babylonios porro aliter; a sole enim exorto ad exortum eiusdem incipientem
totum id spatium unius diei nomine appellare;
6. multos
vero in terra Umbria unum et eundem diem esse dicere a meridie ad insequentem
meridiem; "quod quidem" inquit "nimis absurdum est. Nam qui
Kalendis hora sexta apud Umbros natus est, dies eius natalis videri debebit et
Kalendarum dimidiarum et qui est post Kalendas dies ante horam eius diei
sextam."
7.
Populum autem Romanum ita, uti Varro dixit, dies singulos adnumerare a media
nocte ad mediam proximam multis argumentis ostenditur.
8. Sacra
sunt Romana partim diurna, alia nocturna; sed ea, quae inter noctem fiunt,
diebus addicuntur, non noctibus;
9. quae
igitur sex posterioribus noctis horis fiunt, eo die fieri dicuntur, qui
proximus eam noctem inlucescit.
10. Ad hoc
ritus quoque et mos auspicandi eandem esse observationem docet: nam
magistratus, quando uno die eis auspicandum est et id, super quo auspicaverunt,
agendum, post mediam noctem auspicantur et post meridialem solem agunt,
auspicatique esse et egisse eodem die dicuntur.
11. Praeterea
tribuni plebei, quos nullum diem abesse Roma licet, cum post mediam noctem
proficiscuntur et post primam facem ante mediam sequentem revertuntur, non
videntur afuisse unum diem, quoniam ante horam noctis sextam regressi parte
aliqua illius in urbe Roma sunt.
12. Q.
quoque Mucium iureconsultum dicere solitum legi non esse usurpatam mulierem,
quae, cum Kalendis Ianuariis apud virum matrimonii causa esse coepisset, ante
diem IV.
13.
kalendas Ianuarias sequentes usurpatum isset: non enim posse impleri
trinoctium, quod abesse a viro usurpandi causa ex duodecim tabulis deberet,
quoniam tertiae noctis posteriores sex horae alterius anni essent, qui
inciperet ex Kalendis.
14. Ista
autem omnia de dierum temporibus et finibus ad observationem disciplinamque
iuris antiqui pertinentia cum in libris veterum inveniremus, non dubitabamus,
quin Vergilius quoque id ipsum ostenderit, non exposite atque aperte, sed, ut
hominem decuit poeticas res agentem, recondita et quasi operta veteris ritus
significatione:
15.
"torquet" inquit "medios nox umida cursus, et me saevus equis
oriens afflavit anhelis."
16.
His enim versibus oblique, sicuti dixi, admonere voluit diem, quem Romani
"civilem" appellaverunt, a sexta noctis hora oriri.
|