|
1. Pulcrum, dii boni, facinus
Graecarumque facundiarum magniloquentia condignum M. Cato libris originum de Q.
Caedicio tribuno militum scriptum reliquit.
2. Id profecto est ad hanc ferme
sententiam:
3. Imperator Poenus in terra
Sicilia bello Carthaginiensi primo obviam Romano exercitu progreditur, colles
locosque idoneos prior occupat.
4.
Milites Romani, uti res nata est, in locum insinuant fraudi et perniciei
obnoxium.
5.
Tribunus ad consulem venit, ostendit exitium de loci importunitate et hostium
circumstantia maturum.
6.
"Censeo," inquit "si rem servare vis, faciundum, ut
quadringentos aliquos milites ad verrucam illam" - sic enim Cato locum
editum asperumque appellat - "ire iubeas, eamque uti occupent, imperes
horterisque; hostes profecto ubi id viderint, fortissimus quisque et promptissimus
ad occursandum pugnandumque in eos praevertentur unoque illo negotio sese
alligabunt, atque illi omnes quadringenti procul dubio obtruncabuntur.
7.
Tunc interea occupatis in ea caede hostibus tempus exercitus ex hoc loco
educendi habebis.
8. Alia nisi haec salutis via
nulla est." Consul tribuno respondit consilium quidem istud aeque
providens sibi viderier; "sed istos" inquit "milites
quadringentos ad eum locum in hostium cuneos quisnam erit, qui ducat?"
9. "Si alium" inquit
tribunus "neminem reperis, me licet ad hoc periculum utare; ego hanc tibi
et reipublicae animam do."
10. Consul tribuno gratias laudesque
agit.
11. Tribunus et quadringenti ad
moriendum proficiscuntur.
12. Hostes eorum audaciam
demirantur; quorsum ire pergant, in exspectando sunt.
13. Sed ubi apparuit ad eam
verrucam occupandam iter intendere, mittit adversum illos imperator
Carthaginiensis peditatum equitatumque, quos in exercitu viros habuit
strenuissimos.
14. Romani milites
circumveniuntur, circumventi repugnant; fit proelium diu anceps.
15. Tandem superat multitudo.
16. Quadringenti omnes cum uno
perfossi gladiis aut missilibus operti cadunt.
17. Consul interim, dum ibi
pugnatur, se in locos tutos atque editos subducit.
18. Sed quod illi tribuno, duci
militum quadringentorum, divinitus in eo proelio usu venit, non iam nostris,
sed ipsius Catonis verbis subiecimus:
19. "Dii inmortales tribuno
militum fortunam ex virtute eius dedere. Nam ita evenit: cum saucius
multifariam ibi factus esset, tamen volnus capiti nullum evenit, eumque inter
mortuos defetigatum volneribus atque, quod sanguen eius defluxerat, cognovere.
Eum sustulere, isque convaluit, saepeque postilla operam reipublicae fortem
atque strenuam perhibuit illoque facto, quod illos milites subduxit, exercitum
ceterum servavit. Sed idem benefactum quo in loco ponas, nimium interest.
Leonides Laco, qui simile apud Thermopylas fecit, propter eius virtutes omnis
Graecia gloriam atque gratiam praecipuam claritudinis inclitissimae decoravere
monumentis: signis, statuis, elogiis, historiis aliisque rebus gratissimum id
eius factum habuere; at tribuno militum parva laus pro factis relicta, qui idem
fecerat atque rem servaverat."
20. Hanc Q. Caedici tribuni
virtutem M. Cato tali suo testimonio decoravit.
21. Claudius autem Quadrigarius
annali tertio non Caedicio nomen fuisse ait, sed Laberio.
|