|
1. Fatum,
quod heimarmenen Graeci vocant, ad hanc ferme sententiam Chrysippus, Stoicae
princeps philosophiae, definit: "Fatum est" inquit "sempiterna
quaedam et indeclinabilis series rerum et catena volvens semetipsa sese et
inplicans per aeternos consequentiae ordines, ex quibus apta nexaque est."
2. Ipsa
autem verba Chrysippi, quantum valui memoria, ascripsi, ut, si cui meum istud
interpretamentum videbitur esse obscurius, ad ipsius verba animadvertat.
3. In
libro enim peri pronoias quarto heimarmenen esse dicit physiken tina syntaxin
ton holon ex aidiou ton heteron tois heterois epakolouthounton kai
metapoloumenon aparabatou ouses tes toiautes epiplokes.
4.
Aliarum autem opinionum disciplinarumque auctores huic definitioni ita
obstrepunt:
5.
"Si Chrysippus" inquiunt "fato putat omnia moveri et regi nec
declinari transcendique posse agmina fati et volumina, peccata quoque hominum
et delicta non suscensenda neque inducenda sunt ipsis voluntatibusque eorum,
sed necessitati cuidam et instantiae, quae oritur ex fato", omnium quae
sit rerum domina et arbitra, per quam necesse sit fieri, quicquid futurum est;
et propterea nocentium poenas legibus inique constitutas, si homines ad
maleficia non sponte veniunt, sed fato trahuntur.
6. Contra
ea Chrysippus tenuiter multa et argute disserit; sed omnium fere, quae super ea
re scripsit, huiuscemodi sententia est.
7.
"Quamquam ita sit," inquit "ut ratione quadam necessaria et
principali coacta atque conexa sint fato omnia, ingenia tamen ipsa mentium
nostrarum proinde sunt fato obnoxia, ut proprietas eorum est ipsa et qualitas.
8. Nam si
sunt per naturam primitus salubriter utiliterque ficta, omnem illam vim, quae
de fato extrinsecus ingruit, inoffensius tractabiliusque transmittunt. Sin vero
sunt aspera et inscita et rudia nullisque artium bonarum adminiculis fulta,
etiamsi parvo sive nullo fatalis incommodi conflictu urgeantur, sua tamen
scaevitate et voluntario impetu in assidua delicta et in errores se ruunt.
9. Idque
ipsum ut ea ratione fiat, naturalis illa et necessaria rerum consequentia
efficit, quae fatum vocatur.
10. Est
enim genere ipso quasi fatale et consequens, ut mala ingenia peccatis et
erroribus non vacent."
11. Huius
deinde fere rei exemplo non hercle nimis alieno neque inlepido utitur. "Sicut"
inquit "lapidem cylindrum si per spatia terrae prona atque derupta iacias,
causam quidem ei et initium praecipitantiae feceris, mox tamen ille praeceps
volvitur, non quia tu id iam facis, sed quoniam ita sese modus eius et formae volubilitas
habet: sic ordo et ratio et necessitas fati genera ipsa et principia causarum
movet, impetus vero consiliorum mentiumque nostrarum actionesque ipsas voluntas
cuiusque propria et animorum ingenia moderantur."
12. Infert
deinde verba haec his, quae dixi, congruentia: Dio kai hypo ton Pythagoreion
eiretai:
gnosei d'anthropous authaireta pemat'echontas,
hos ton blabon hekastois par'autous ginomenon kai kath'hormen auton
hamartanonton te kai blaptomenon kai kata ten auton dianoian kai thesin.
13.
Propterea negat oportere ferri audirique homines aut nequam aut ignavos et
nocentes et audaces, qui, cum in culpa et in maleficio revicti sunt, perfugiunt
ad fati necessitatem tamquam in aliquod fani asylum et, quae pessime fecerunt,
ea non suae temeritati, sed fato esse attribuenda dicunt.
14. Primus
autem hoc sapientissimus ille et antiquissimus poetarum dixit hisce versibus:
o potoi, oion de ny theous brotoi aitioontai.
ex hemeron gar phasi kak'emmenai; hoi de kai autoi
spheisin atasthalieisin hyper moron alge'echousin.
15. Itaque
M. Cicero in libro, quem de fato conscripsit, cum quaestionem istam diceret obscurissimam
esse et inplicatissimam, Chrysippum quoque philosophum non expedisse se in ea
ait his verbis: "Chrysippus aestuans laboransque, quonam hoc modo explicet
et fato omnia fieri et esse aliquid in nobis, intricatur."
|