|
1. Antonius Iulianus rhetor
perquam fuit honesti atque amoeni ingeni. Doctrina quoque ista utiliore ac
delectabili veterumque elegantiarum cura et memoria multa fuit; ad hoc scripta
omnia antiquiora tam curiose spectabat et aut virtutes pensitabat aut vitia
rimabatur, ut iudicium esse factum ad amussim diceres.
2. Is
Iulianus super eo enthymemati, quod est in oratione M. Tullii, quam pro Cn.
Plancio dixit, ita existimavit - sed verba prius, de quibus iudicium ab eo
factum est, ipsa ponam:
3.
"Quamquam dissimilis est pecuniae debitio et gratiae. Nam qui pecuniam
dissolvit, statim non habet id, quod reddidit, qui autem debet, is retinet
alienum: gratiam autem et qui refert habet, et qui habet, in eo ipso, quod
habet, refert.
4.
Neque ego nunc Plancio desinam debere, si hoc solvero, nec minus ei redderem
voluntate ipsa, si hoc molestiae non accidisset" - "crispum
sane" inquit "agmen orationis rotundumque ac modulo ipso numerorum
venustum, sed quod cum venia legendum sit verbi paulum ideo inmutati, ut
sententiae fides salva esset.
5.
Namque debitio gratiae et pecuniae conlata verbum hoc utrubique servari
postulat.
6. Ita enim recte opposita inter
sese gratiae pecuniaeque debitio videbitur, si et pecunia quidem deberi dicatur
et gratia, sed quid eveniat in pecunia debita solutave, quid contra in gratia
debita redditave, debitionis verbo utrimque servato disseratur. Cicero
autem," inquit "cum gratiae pecuniaeque debitionem dissimilem esse
dixisset eiusque sententiae rationem redderet, verbum "debet" in
pecunia ponit, in gratia "habet" subicit pro "debet"; ita
enim dicit: "gratiam autem et qui refert habet, et qui habet, in eo ipso,
quod habet, refert."
7. Sed id verbum
"habet" cum proposita comparatione non satis convenit. Debitio enim
gratiae, non habitio, cum pecunia confertur, atque ideo consequens quidem
fuerat sic dicere: "et qui debet, in eo ipso, quod debet, refert";
sed absurdum et nimis coactum foret, si nondum redditam gratiam eo ipso
redditam diceret, quia debetur.
8. Inmutavit ergo," inquit
"subdidit verbum ei verbo, quod omiserat, finitimum, ut videretur et
sensum debitionis conlatae non reliquisse et concinnitatem sententiae
retinuisse." Ad hunc modum Iulianus enodabat diiudicabatque veterum
scriptorum sententias, quas aput eum adulescentes lectitabant.
|