|
1.
Timaeus in historiis, quas oratione Graeca de rebus populi Romani composuit, et
M. Varro in antiquitatibus rerum humanarum terram Italiam de Graeco vocabulo
appellatam scripserunt, quoniam boves Graeca vetere lingua italoi vocitati
sint, quorum in Italia magna copia fuerit, bucetaque in ea terra gigni pascique
solita sint complurima.
2.
Coniectare autem possumus ob eandem causam, quod Italia tunc esset
armentosissima, multam, quae appellatur "suprema", institutam in
singulos dies duarum ovium, boum triginta, pro copia scilicet boum proque ovium
penuria. Sed cum eiusmodi multa pecoris armentique a magistratibus dicta erat,
adigebantur boves ovesque alias pretii parvi, alias maioris, eaque res faciebat
inaequalem multae poenitionem. Idcirco postea lege Aternia constituti sunt in oves
singulas aeris deni, in boves aeris centeni. "Minima" autem multa est
ovis unius.
3.
"Suprema" multa est eius numeri, cuius diximus, ultra quem multam
dicere in dies singulos ius non est, et propterea "suprema"
appellatur, id est summa et maxima.
4. Quando
igitur nunc quoque a magistratibus populi Romani more maiorum multa dicitur vel
minima vel suprema, observari solet, ut oves genere virili appellentur; atque
ita M. Varro verba haec legitima, quibus minima multa diceretur, concepit:
"M. Terentio, quando citatus neque respondit neque excusatus est, ego ei
unum ovem multam dico"; ac nisi eo genere diceretur, negaverunt iustam
videri multam.
5.
Vocabulum autem ipsum multae idem M. Varro in uno vicesimo rerum humanarum non
Latinum, sed Sabinum esse dicit, idque ad suam memoriam mansisse ait in lingua
Samnitium, qui sunt a Sabinis orti. Sed
turba grammaticorum novicia kata antiphrasin ut quaedam alia, hoc quoque dici
tradiderunt.
6. Cum autem usus et mos sermonum
is sit, ut ita et nunc loquamur, ut plerique veterum locuti sunt: "multam
dixit" et "multa dicta est", non esse ab re putavi notare, quod
M. Cato aliter dixit. Nam in quarto originum verba haec sunt: "Imperator
noster, si quis extra ordinem depugnatum ivit, ei multam facit".
7. Potest autem videri consulta
elegantia mutasse verbum, cum in castris et in exercitu multa fieret, non in
comitio, nec ad populum diceretur.
|